Sách mới

A gyertyák csonkig égnek
NHỮNG NGỌN NẾN CHÁY TÀN
tác phẩm của văn hào Hung Márai SÁNDOR
bản dịch Giáp Văn Chung

Tủ sách NHỊP CẦU THẾ GIỚI (bấm ở đây) do một số anh em yêu văn nghệ tại Hungary chủ trương, được thành lập nhằm giới thiệu những giá trị văn hóa và tinh thần của Hungary và thế giới, đã ấn hành cuốn sách đầu tiên Những ngọn nến cháy tàn, nguyên tác A gyertyák csonkig égnek của văn hào Hungary Márai Sándor, bản dịch của Giáp Văn Chung.

Những ngọn nến cháy tàn là một tác phẩm lớn của nền văn học Hungary, được dịch ra nhiều thứ tiếng và đạt lượng bán kỷ lục ở một số quốc gia. Tác giả của sách, Márai Sándor, là một trong vài nhà văn Hungary được đọc nhiều nhất tại nước ngoài (Bản dịch tiếng Anh : Embers ; tiếng Pháp : Les Braises); Ý : Le Braci 3 triệu cuốn)

 
Hy vọng rằng, thông qua bản dịch này, nỗ lực đầy ý nghĩa và phi vụ lợi của dịch giả, cũng như của nhóm anh em chủ trương Tủ sách, sẽ nhận được sự lưu tâm và khích lệ từ phía quý độc giả! Cũng rất mong quý anh chị giới thiệu rộng rãi và đặt mua sách, giúp đỡ dịch giả và Tủ sách về mặt kinh phí, để chúng tôi có thể thực hiện những mong muốn của mình.

Tại Hung và các nước ngoài khu vực Euro, xin liên lạc với nhà xuất bản <banbientap_nctg@yahoo.com> hoặc dịch giả Giáp Văn Chung  <giapvanchung@yahoo.com>

Khu vực Euro : 8 € (kể cả cước phí bưu điện), chuyển khoản về DIENDAN FORUM, BP 50, 92340 BOURG LA REINE (France), số IBAN :  FR 90 30041 00001 044614W02076? Bank Indentifier Code : PSSTFRPPPAR

Tại vùng Paris : có thể tới mua tại Foyer Vietnam, 80 rue Monge, PARIS (5è) (giá : 5 €/cuốn)

LỜI BẠT “NHỮNG NGỌN NẾN CHÁY TÀN”

Nền văn học Hungary bắt đầu được biết đến ở Việt Nam từ nửa cuối thập niên 50 thế kỷ trước với một số thi phẩm của các nhà thơ cổ điển Petőfi Sándor, József Attila, Ady Endre… và một, hai tác phẩm văn xuôi đương đại, chủ yếu được dịch thông qua ngôn ngữ trung gian (đa phần là tiếng Pháp). 

Cho đến nay, đã có chừng ba chục đầu sách văn học Hung được ra mắt tại Việt Nam. Riêng về văn xuôi, ngoại trừ các tác gia cổ điển như Gárdonyi Géza, Jókai Mór, Molnár Ferenc, Móricz Zsigmond…, một số nhà văn đương đại Hungary như Illés Béla, Hegedűs Géza, Örkény István, Dobozy Imre, Berkesi András, Sarkadi Imre, Fekete Gyula, Göncz Árpád, Nagy Sándor, Sánta Ferenc… cũng đã có tác phẩm được chuyển ngữ tiếng Việt. Cho dù, những tác giả và những đầu sách được dịch - cả về nội dung lẫn cách thể hiện - chưa hẳn là tiêu biểu cho nền văn học Hungary thế kỷ XX, nhưng phải nói đây đã là một nỗ lực lớn của đội ngũ ít ỏi các dịch giả tiếng Hung ở Việt Nam, những người đã cố gắng chuyển tải những tinh túy văn chương từ một xứ sở xa xôi, có ngôn ngữ rất phức tạp, nhưng cũng đầy tính cô đọng, hàm súc, thâm thúy và giàu hình ảnh. 

Tuy nhiên, trên cương vị một thành viên mới của EU và có thể trở thành một “nhịp cầu” cho Việt Nam hướng tới Châu Âu (như mong muốn của chính giới hai nước), Hungary xứng đáng để độc giả Việt để tâm hơn nữa đến những giá trị văn hóa và tinh thần đặc sắc, được thể hiện rất đa dạng và mạnh mẽ trong nền văn xuôi đương đại thế kỷ XX với những tên tuổi danh tiếng ở tầm châu lục và thế giới. 

Một trong những tên tuổi ấy, được biết đến rất rộng rãi ở Hungary và trên thế giới, là văn hào Márai Sándor (1900-1989), tác giả cuốn tiểu thuyết nổi tiếng Những ngọn nến cháy tàn mà bạn đọc vừa có dịp thưởng thức qua bản dịch từ nguyên bản tiếng Hungary của dịch giả Giáp Văn Chung. 

*

Cuộc đời và sự nghiệp văn chương của Márai Sándor trải dài trong 9 thập niên của thế kỷ XX với tất cả những thăng trầm của thời cuộc, những trăn trở và hoài vọng của kiếp người. Trong ông, có sự tổng hòa của những giá trị văn hóa Hungary và thế giới; sẽ không quá lời nếu khẳng định rằng, qua ông, có thể thấy được hình ảnh và diện mạo của một mái nhà chung Châu Âu đa văn hóa, đa sắc tộc, với những giá trị văn hóa phổ quát và đa dạng, những điểm tương đồng. 

Mặc dầu là người Hungary, Márai thực sự là một “công dân thế giới” theo đúng nghĩa của từ này. Kassa (Kosice), thành phố nơi ông chào đời, đầu thế kỷ trước còn thuộc Đế chế Áo - Hung, nay là lãnh thổ Slovakia. Cuộc đời của Márai là những chuyến đi, từ những địa danh từ Đức, Ý, Thụy Sĩ (Châu Âu)… cho đến Hoa Kỳ bên kia đại dương, nơi ông sống liên tục hai chục năm cuối đời (và rải rác nhiều năm trước đó). Márai cũng từng viết bằng tiếng Đức, thạo và nổi tiếng đến mức ông trở thành cộng tác viên hàng đầu của tờ Frankfurter Zeitung và sau này, ông đã phải ra quyết định lựa chọn giữa hai thứ tiếng Đức và Hung trong sáng tác! 

Cũng như đại đa số văn hữu đương thời, không chỉ là một nhà văn, nhà báo, Márai còn có sự quan tâm rộng rãi đến nhiều lĩnh vực của đời sống văn hóa, xã hội. Ông là người đầu tiên tại Hungary nghiên cứu về các tác phẩm của Franz Kafka; một công trình của ông đề cập tới sự xuống dốc của văn hóa, về khả năng “lũng đoạn” đám đông - đăng tải lần đầu năm 1942 -, nửa thế kỷ sau vẫn chứa đựng những suy tưởng cấp thời và đây cũng là lý do khiến Márai thuộc hàng những nhà văn bị cấm in ấn tại Hungary cho đến năm 1989. 

Trên phương diện cá nhân, ngay từ rất sớm, Márai đã có cái nhìn phê phán trước những sự kiện xảy ra ở quê hương ông. Năm 1948, ông đã lựa chọn vai trò của một người di tản, nhưng trong thời gian diễn ra cuộc cách mạng 1956 và thời kỳ “Chiến tranh lạnh”, Márai vẫn không quên xứ sở ông: những người đứng tuổi hẳn còn nhớ thi phẩm động lòng Thiên thần từ bầu trời (Mennyből az angyal) mà Márai viết nơi tha hương, tại New York, vào mùa đông giá lạnh 1956, đúng vào những giờ khắc bi thương và đau khổ nhất của dân tộc Hung. Và, trung thành với chính kiến của mình, thập niên 80 thế kỷ trước, Márai đã cưỡng lại những lời mời chào của chính quyền Kádár cho dù tính đến khi đó, sách của ông đã bị cấm in gần bốn mươi năm ở Hungary!

*

Như thế, về căn bản, các tác phẩm của Márai (báo chí, truyện ngắn, tiểu thuyết, nhật ký…) chỉ được biết đến rộng rãi ở Hungary sau mốc 1989, khi nhà văn qua đời và Cộng hòa Hungary có những biến chuyển dân chủ. Chỉ trong ít năm, Márai trở thành tác gia được đọc nhiều bậc nhất ở Hung; trên thế giới, bên cạnh Kertész Imre (Nobel Văn chương 2002) và Móra Ferenc (một nhà văn cổ điển Hung), Márai cũng là cái tên được biết đến nhiều nhất. Sách của ông được dịch, ấn hành và tiêu thụ với số lượng rất lớn tại các nước nói tiếng Ý, Đức, Tây Ban Nha, Anh; điều lý thú là các nhà xuất bản (NXB) ngoại quốc thường lấy tựa đề của bản dịch tiếng Pháp để đặt cho các tác phẩm của Márai, thay vì tựa đề nguyên thủy tiếng Hung. 

Trong số những tác phẩm lớn của Márai, Những ngọn nến cháy tàn có một vai trò đặc biệt: có thể nói rằng, gần một thập niên sau ngày mất, Maárai Sándor đã được “tái phát hiện” với cuốn sách này. Ngay sau khi được in ở Ý, tiểu thuyết được bầu chọn là “Cuốn sách thành công nhất của năm” (1988) và đến nay, NXB Adelphi (Milan) đã tái bản nó lần thứ ba mươi lăm! Rồi sách được dịch ra tiếng Đức và sau đó, có hai bản dịch tiếng Anh được ra mắt: một bản dịch từ tiếng Đức và bản kia dịch từ nguyên bản tiếng Hung. Tổng số đầu sách bán ra trên các thị trường sách Anh và Đức lên tới con số vài chục vạn bản! 

Ra đời năm 1942 trong bối cảnh Châu Âu chưa hết bàng hoàng sau Đệ nhất Thế chiến đã lại rơi vào một cuộc chiến khác còn tàn khốc và phi nhân tính gấp bội, Những ngọn nến cháy tàn mang dáng dấp một tác phẩm cổ điển với sự hồi tưởng của vài ba nhân vật tại một địa điểm duy nhất, kèm nhiều đoạn độc thoại dài. Cốt truyện tương đối đơn giản: hai người bạn thân thiết từ thuở thiếu thời - Henrik và Kondrád - sau bốn chục năm xa cách, đã gặp lại và trong một đêm, bên ánh nến cháy tàn, họ phải trực diện thẳng thắn với quá khứ về sự phản bội của một tình bạn, một tình yêu. Tuy nhiên, như các nhà phê bình đã phân tích, chỉ vỏn vẹn trên dưới một trăm trang sách, tác phẩm đã mổ xẻ sự hoài nghi tinh thần, những thử nghiệm tìm đường, nỗi mong ước về những giá trị bền vững, nhu cầu hướng tới sự bình an nội tại bị đảo lộn bởi những cuộc chiến - tất cả đều xuất phát từ tính chất chuyển tiếp của thời đại chúng ta đang sống. Và, một cách vô hình, dường như tác phẩm đã đưa ra được một câu trả lời đối với từng độc giả của sách, tùy theo cảm nhận của mỗi người. 

Là tác phẩm lớn của một nhà văn bậc thày Châu Âu, Những ngọn nến cháy tàn được viết với phong cách uyển chuyển, văn phong hấp dẫn, thủ pháp phân tích nội tâm và tâm lý nhân vật rất tinh tế, lão luyện. Cạnh đó, rất nhiều ý tưởng, câu chữ trong tác phẩm đã thực sự là những “câu cửa miệng” về tình bạn, tình yêu, thân phận con người, khiến cuốn sách có ảnh hưởng mạnh mẽ và sâu sắc đến nhiều thế hệ độc giả. Hai thập niên nay, kể từ khi được in lại, Những ngọn nến cháy tàn đã trở thành một trong số không nhiều những tác phẩm văn học đích thực mà vẫn thu hút được lượng người đọc lớn lao trên thế giới. 

*

Dịch ngôn ngữ văn học của Hungary, nhất là những tác phẩm lớn như Những ngọn nến cháy tàn, bao giờ cũng là một thách thức đối với dịch giả. Có lẽ hơn ai hết, Giáp Văn Chung ý thức được điều đó, thông qua những dòng sau đây (*) của tác giả Bödök Zsigmond về ngôn ngữ Hungary, cũng do chính anh dịch: 

“Là những người Hung, chúng ta có thể yên tâm khẳng định rằng chúng ta không chỉ là một cường quốc trong khoa học, mà còn cả trong văn học. Nhưng thật đáng tiếc „tính cường quốc văn học” của chúng ta bị kìm hãm trong vòng „tù ngục” của chính ngôn ngữ của chúng ta. Chính vì ngôn ngữ Hungary xa lạ với mọi ngôn ngữ khác, và nó tồn tại trong cảnh đơn lẻ không họ hàng đã một thiên niên kỷ nay bên lề những đại gia đình ngôn ngữ Châu Âu. 

“Để dân tộc Hung trường tồn qua những thế kỷ máu lửa tới hôm nay, ngôn ngữ đóng một vai trò hết sức quan trọng, trong nhiều trường hợp và giai đoạn kéo dài nó là giá trị lưu truyền và chốn nương náu duy nhất của dân tộc. 

 
Các dịch giả Việt Nam, có lẽ không mấy người có may mắn được “nghe những lời hát ru bằng ngôn ngữ Hungary từ khi còn nằm trong nôi”. Tuy nhiên, có thể bù đắp được “đòi hỏi” ấy, bằng sự cẩn trọng và dụng công của người dịch trong câu chữ và đây là trường hợp bản dịch Việt ngữ của Giáp Văn Chung. Chuyển tải thành công văn phong của Márai Sándor trong nhiều trường đoạn, Giáp Văn Chung còn tránh được một thiếu sót mà nhiều dịch giả Việt Nam hay phạm phải, ấy là, “phóng bút”, phỏng dịch, hoặc thậm chí tự tiện lược bỏ những câu, những đoạn “khó nhằn” của nguyên tác. Âu cũng là tác phong chính xác và khả tín của một người yêu văn nghệ, nhưng cũng từng trải qua nhiều năm làm công tác khoa học. 

   (*) Trích cuốn Những người Hungary đoạt giải Nobel (Nobel díjas magyarok, Helikon kiadó/Nap kiadó), Giáp Văn Chung dịch từ nguyên bản tiếng Hungary (sắp xuất bản).

ĐÁNH GIÁ CỦA BÁO GIỚI VỀ “NHỮNG NGỌN NẾN CHÁY TÀN”

 
“Cuốn tiểu thuyết nhạy cảm của Márai Sándor như một cổ vật quý báu với những địa điểm tại Hungary và Viên, với sự căng thẳng cuộn xoáy dưới bề mặt, với sự tạo dựng đầy phong cách những gì mà tác phẩm muốn đề cập, về mặt đạo đức và siêu hình” (The New York Times)

“Những ngọn nến cháy tàn nói về sự sinh tồn của con người – và điều này không phụ thuộc vào thời gian - thì đúng hơn. Tác phẩm đả động đến sự cần thiết của tình yêu và mưu mô tàn độc của tự nhiên, điều đưa đẩy những địch thủ của chúng ta - những kẻ không bao giờ chúng ta có thể hiểu được - lại gần với nhau” (Sunday Times) 

“Với chiến thắng của cuốn tiểu thuyết hai trăm trang này, nền văn học thế kỷ hai mươi - mà chúng ta nghĩ rằng đã hoàn toàn cáo chung và yên bề - đã nhận được món quà muộn từ một bậc thày mới mà sau đây, chúng ta có thể đặt cùng hàng với Joseph Roth, Stefan Zweig, Robert Musil và những vị thánh xa xăm khác, như Thomas Mann và Franz Kafka. Bậc thày ấy là Márai Sándor” (Die Zeit) 

“Bi thương, ảm đạm, ngọt ngào và ấn tượng. Những ngọn nến cháy tàn là một bản luận văn chói lọi về tình bạn. Một sự tiếp cận văn học đầy tham vọng… Đây là một tác phẩm vô cùng minh triết… ” (The Observer) 

“Một nhà văn kiệt xuất chỉ ra điều thực chất - đâu là chân lý; đâu là những vấn đề mà chúng ta đặt ra; nghĩa lý cuộc sống thực sự là gì - và để nó bùng nổ trong một hành động. Triết học của tác giả sâu sắc, nhưng khó để lại dấu ấn, cùng lúc đó, ông có cái nhìn sáng suốt, mạch lạc một cách tuyệt diệu. Tiểu thuyết này là sự tái phát hiện trong hàng đầu của nền văn học” (Hamburger Abendblatt) 

“Màn độc thoại của Henrik vô cùng sống động và hợp lý. Đó là sự trầm tưởng sâu xa về bản chất của tình bạn, của niềm hạnh phúc gia đình và của nỗi ham muốn vô vọng. Cảnh cuối cùng của tác phẩm là một giải pháp phù hợp cả những sở thích khó chiều nhất, mà chúng ta có thể đọc được xưa nay” (Daily Telegraph) 

“Tác giả cuốn sách - thuộc hàng những tiểu thuyết gia lớn nhất của Châu Âu - không chỉ đưa ra sự mổ xẻ - một cách rực rỡ - một mối quan hệ tay ba trong Đế chế Áo - Hung, mà còn nắm bắt được sự rối ren ghê gớm bao bọc mọi mối quan hệ con người: nhiệt huyết cháy bỏng của những tình cảm chúng ta, tức là mộng ước, tình yêu, nỗi oán thù và chán ghét của chúng ta. Một tác phẩm thực sự tuyệt vời!” (Der Spiegel)