Nghệ sĩ Lộc Vàng :

Đi hết cuộc đời chẳng biết dại, khôn

Triệu Vương

Người đàn ông đứng trên sân khấu nhỏ giữa cả trăm con mắt kia không có dáng vẻ một ông lão sắp cái tuổi 70. Đôi mắt rưng rưng hoài niệm, ông cất giọng trầm ấm “ Dù cho mưa, tôi xin đưa em đến cuối cuộc đời...”.

Phía dưới những hàng ghế nhỏ, khán giả của ông phần lớn tóc đã ngả mầu, họ vỗ tay liên tục, ánh mắt hướng về ông có phần âu yếm, ngưỡng mộ. Người đàn ông đó chẳng ai khác là chú Lộc, người đời đặt cho cái danh “Lộc Vàng”, chủ nhân quán cafe cùng tên nằm trên đường Ven Hồ.

Dù vào tù vẫn không hết đam mê

Người ta kinh doanh thì lời, nếu có lỗ cũng chỉ bỏ cuộc. Còn ông, bán sạch nhà cửa, đất cát để ... bù lỗ. Ông có thấy mình dại không ?

Nếu nói dại, khôn thì đi hết cuộc đời con người ta mới biết mình dại hay khôn. Tôi đam mê những bản nhạc của ông Đoàn Chuẩn – Từ Linh, Văn Cao, Đặng Thế Phong, Ngô Thụy Miên, Từ Công Phụng…, (những bản nhạc ngày trước bị gọi là nhạc vàng còn bây giờ thì họ gọi là nhạc tiền chiến), đến mức bị đi tù ở cái tuổi trai trẻ. Cớ gì bây giờ chỉ vì ít tiền, mình dừng cái đam mê yêu nhạc của mình.

Con cái ông không giận ông sao ?

Không có chuyện con cái tôi buồn rầu vì bố đâu. Hai con tôi đều học âm nhạc, đứa con trai chơi guitar, tối thứ năm nào cũng lên quán đệm đàn cho bố hát. Cháu cũng trong đội chơi guitar có tiếng tốt ở Hà Nội. Con trai tôi đã kết hôn, ở nhà bên ngoại, vì bên đó cũng neo người. Còn con gái tôi thì đang học đàn tam thập lục ở Nhạc Viện, cháu sống ở quán với tôi.

Con tôi chẳng có gì phải hận tôi. Từ xưa đến giờ, từ lúc kết hôn với mẹ chúng nó, rồi hai đứa ra đời, kinh tế gia đình một mình tôi chèo chống.

Đi tù vì mê nhạc, ông không sợ âm nhạc hay sao mà vẫn để con mình “dấn thân” vào môn nghệ thuật ấy ?

Thời chúng tôi, cứ ngồi vào đàn hát dễ bị mắng là lũ “xướng ca vô loài”, còn thời bây giờ, thấy bọn trẻ ngồi đàn hát, hiểu biết nghệ thuật thì bố mẹ mừng phát khóc vì chúng ngoan, chúng không tụ tập chơi game, chích hút, cờ bạc. Tôi hạnh phúc khi thấy các con mình học tập và say mê âm nhạc, khi con người ta còn yêu nghệ thuật, yêu cái đẹp thì còn lương tri.

Còn cái thời của tôi nó khác. Khi ấy là những năm 1960, chúng tôi gồm ba anh em là anh Thành, anh Toán và tôi mỗi lần tụ tập đàn, hát là phải đóng cửa kín mít cửa, sợ hàng xóm nghe được. Ba anh em góp tiền mua trà ấm, “bó củi” (10 điếu thuốc lá cuộn theo bó), ngồi hát say sưa đến sáng mới thôi.

Năm 1968, ba anh em chúng tôi bị bắt (cười), Tòa án Nhân dân TP Hà Nội tuyên bố tội danh là : “Tuyên truyền văn hóa trụy lạc của chủ nghĩa đế quốc phá hoại nền văn hóa của chủ nghĩa xã hội”. Anh Toán xử 15 năm tù cộng 5 năm mất quyền công dân, tôi 10 năm tù cộng 4 năm mất quyền công dân, anh Thành thì 5 năm tù và 3 năm mất quyền công dân.

Khi ra tù, anh Thành mắc một chứng bệnh sợ đàn, sợ nghe nhạc, anh ấy cứ nhìn thấy đàn guitar là anh sợ bủn rủn, không dám động vào vì sợ đi tù lần nữa. Còn anh Toán thì bị mất nhà cửa, cứ lang thang đầu đường, xó chợ. Tôi nói anh ấy về ăn cơm với mình và dậy thằng Linh, con trai tôi học đàn.

Khi ấy, gia đình tôi vẫn rất nghèo, thậm chí có những hôm buổi trưa giờ đi ngủ, nhà chỉ có 9m2, hai vợ chồng ngồi ngoài hiên quạt nan để ở trong nhà anh Toán và thằng Linh ngủ.

Vợ ông không ngại ngần cái sự “xướng ca vô loài” từng mang đến bất hạnh cho người thân sao ?

Có thời gian sau này tôi đi hát cho chương trình Ca khúc Trữ tình, do Khắc Huề làm chỉ đạo. Mọi người biết, đến mời tôi hát ở chỗ Ủy ban Nhân dân Mặt trận Tổ quốc (đường Tràng Thi). Tôi đi hát, Mai bế thằng Linh đi theo. Mấy ông bạn của tôi đùa : “Cái con này, mày ở nhà nghe thằng Lộc hát mãi rồi không biết chán à ?” Mai bảo : “Không anh ơi! Em đi theo nhà em không phải để nghe nhà em hát đâu, mà chẳng may nhà em có bị bắt một lần nữa thì em còn biết đường để tiếp tế.”

Ông đã may mắn gặp người phụ nữ ấy như thế nào ?

Mai là bạn thân của em anh Thành, người chơi guitar trong nhóm nhạc chúng tôi trước đây. Cô ấy thường đến nhà anh Thành chơi, ngồi nghe chúng tôi hát. Tình cảm của chúng tôi chớm nở từ năm 1965, biết tin tôi đi tù Mai vẫn yêu, vẫn chờ đợi tôi 12 năm trời.

Gia đình nhà vợ không phản đối một người con rể đi tù như ông sao ?

Thời gian đó, gia đình nhà Mai không có ý kiến gì, nhưng phía Đoàn Tuồng Bắc Trung Ương nơi Mai đang công tác có cấm đoán. Trưởng đoàn gọi Mai lên giáo dục : “Em là con người lí lịch tốt mà em yêu cái thằng đi tù vậy à ?” Mai đứng dậy nói thẳng : “Tôi nói anh biết, anh không biết gì về anh Lộc thì anh không có quyền nói động gì đến anh Lộc”. Tức quá, Mai bỏ đoàn luôn, về nhà bán đậu phụ ngoài vỉa hè. Còn tôi được ra tù sớm hơn án ban đầu 2 năm, tôi trốn đi làm bánh mì trong miền Nam, rồi làm hàng bao nhiêu nghề để kiếm sống, vì khi đó tôi vẫn còn mất quyền công dân 4 năm.

Trước khi bị bắt, tôi làm lái xe cho hợp tác xã (HTX), sau khi ra tù, bôn ba chán rồi về làm nghề quét vôi gia truyền của gia đình. Bố đẻ tôi là ông cai thầu vôi số 1 ở Hà Nội. Bố tôi dậy nghề này cho tôi từ thuở trẻ trâu, cho đến giờ nó vẫn là nghề chính, nghề mưu sinh. Còn cái chức danh nghệ sĩ Lộc Vàng, hay tài tử Lộc Vàng cũng chỉ là danh hư mà chính khán giả thương mến đặt cho mình thôi.

Cuộc đời tôi mất mát quá nhiều

Cuộc sống hôn nhân của ông sau đó thế nào ?

Vất vả lắm ! Chị cứ thử nghĩ xem, một diễn viên triển vọng của Đoàn, người nhà nước, có lương phiếu nhà nước thì bỏ về đi bán đậu phụ ngoài vỉa hè, sau đó kết hôn với một người quét vôi.

Chúng tôi cưới năm 1981, tiền nong làm gì có, tất cả đi vay khắp nơi để gây dựng cuộc sống mới. Nhà Mai chỉ có mình cô ấy và bà cụ đã già yếu, sống trong căn buồng 9 m2 ở trong cùng số nhà 128 Bùi Thị Xuân, nằm ngay trên nóc nhà vệ sinh, tôi về ở rể tiện bề chăm sóc mẹ già. Từ đó trở đi, tôi cứ đi làm nghề vôi cho HTX, còn hai mẹ con Mai buổi sáng sớm đi làm giá rau ngoài chợ Hôm.

Năm 1982 vợ chồng chúng tôi sinh cậu con trai lớn, thằng bé được 9 tuổi thì tai vạ ập xuống. Hàng xóm sát vách có một thằng con rể hay cờ bạc, cô con gái có ít tiền đi Tây về, mang về gửi bố mẹ giữ hộ. Hai vợ chồng đánh nhau, cô kia sợ quá chạy xộc vào buồng nhà tôi nấp thì bị chồng đuổi theo chém chết. Mẹ vợ tôi hoảng hốt kêu người cứu thì anh ta quát im mồm, sau đó chém gẫy đùi để cảnh cáo, con giai tôi sợ quá chạy ra ngoài hành lang, anh ta lao theo chém ngang lưng, khâu 31 mũi, may mà không vào xương sống.

Sau tai nạn ấy, gia đình tôi vay không biết bao nhiêu tiền. Nhiều người hay tin, thương cảm cho hộp sữa, cân đường, ít tiền. Còn gia đình hàng xóm gây vạ cho gia đình tôi thì cứ coi như không, cố ý lẩn tránh không đền bù thiệt hại. Sau lần ấy, tôi rất sợ những cái vạ trên trời rơi xuống.

Năm 45 tuổi, Mai sinh thêm đứa con thứ hai. Vợ tôi nằm trên bàn đẻ, mất máu rất nhiều do băng huyết (mắt đỏ hoe, im lặng hồi lâu). Ba năm sau, cô ấy lại bị trận cảm lạnh, đưa vào bệnh viện lao họ tiêm thuốc kháng sinh quá liều, nên bị chuyển sang bệnh gan. Từ lúc Mai sinh con bé thứ hai đến lúc cô ấy qua đời là 10 năm, nhưng mỗi tháng ít nhất cũng mất 5 triệu tiền thuốc, tháng nào nhiều phải đến 20 triệu.

Ông đã cáng đáng vợ ốm đau triền miên, con cái thì nheo nhóc bằng cách nào ?

Khi ấy tôi là chủ thầu sơn vôi rồi, cũng kiếm được tiền. Nhưng vợ bệnh như vậy thì chẳng khác nào “tiền vào nhà khó như gió vào nhà trống”. Tôi sống trong cảnh vay nợ khắp nơi, nói cho đúng là lừa bạn bè để có tiền mua thuốc cho vợ. Mình sang nhà bạn, nói là “đang có công trình làm dở chưa quyết toán, vay tiền trả lương cho anh em, vài bữa nữa gửi lại họ,” chứ mình nói vay tiền mua thuốc cho vợ ai dám cho vay. Gần đến hạn trả nợ của người này, tôi lại đi vay của người khác để trả. Cứ nợ quanh quanh, khốn nỗi đi làm ăn ai người ta cũng biết mình là con người rất đàng hoàng nên hỏi vay ai người ta cũng cho vay.

Bệnh tình của vợ ông có thuyên giảm ít nhiều không ?

Bị xơ gan cổ chướng, tây y cũng chữa mãi rồi. “Có bệnh thì vái tứ phương” người ta chỉ mình đi đâu cũng đi, Lào Cai, Yên Bái… rồi thậm chí ngươi ta còn mách lấy cây hoa cứt lợn mọc trên nấm mồ về sắc thuốc. Thế là tôi cứ đi khắp các bãi tha ma, cứ nhìn thấy cây hoa cứt lợn nào thì lạy, ít tuổi hơn thì lạy bằng cháu, nhiều tuổi hơn thì lạy ông bà, mang về hàng bao tải chữa bệnh cho vợ. Thấy trên báo chí người ta bảo lấy cây dứa dại chữa bệnh, tôi mua hàng xe dứa dại sắc thuốc cho vợ uống.

Trước đây tôi hay đi hát quán café nhưng sau này vợ ốm nằm một chỗ thì không hát nữa. Ngày sinh nhật ông Đoàn Chuẩn cái năm 2002, quán café lại nhờ tôi hát giúp 2 bài, tiền catse họ trả là 200 ngàn đồng. Lúc đó tôi nghĩ, bây giờ vợ ốm đau nằm đó, chẳng biết cô ấy sẽ đi lúc nào mà tiền bạc trong nhà thì không có. Nhưng mình đi hát, ai trông được cô ấy buổi tối đây ? Vì mẹ già gẫy chân vẫn ngồi một chỗ, thằng Linh con trai biết vệ sinh cho mẹ thế nào, cô con gái thì còn quá nhỏ. Tôi đành cho cô ấy uống thuốc ngủ, dặn con trông mẹ, mẹ tỉnh phải gọi điện thoại cho bố ngay.

Thế là tôi vội vàng thuê xe ôm mất 6 nghìn đồng đến quá café để hát, (giọng run run), mình lên hát, mồm thì hát nhưng mắt cứ nhìn vào cái điện thoại, hát xong tôi nói với chủ quán “Thôi mày đưa tiền cho, anh đi về”. Mấy ngày sau thì cô ấy ra đi.

Đời tôi có ăn quả đắng thì tôi vẫn muốn con mình được hưởng những vị mát ngọt

Cuộc sống vất vả như vậy sao ông vẫn muốn mở quán nhạc, để rồi phải bán nhà bán cửa ?

Năm 1991, tôi và một người bạn từng thuê một cái nhà trên đường Hoàng Hoa Thám để mở quán café nhạc. Sửa quán xá xong hết thì không xin được giấy phép, vì lý lịch của tôi vẫn còn vết đi tù, họ ngại. Đến năm 1997, biết mình khó rồi nên tôi lại kết hợp với một người bạn, nhờ anh ấy xin giấy phép kinh doanh nhưng cũng không được. Tôi mất trắng 30 triệu đầu tư làm nội thất cho quán lần nữa. Cho đến lần thứ 3 này tôi mới thực hiện được mong muốn mở một quán café âm nhạc, được đứng trên sân khấu thường thường xuyên, được hát cho mọi người nghe những bài mà trước đây mình từng yêu mến.

Nhưng tôi thấy, để có được những đêm hát giữa mọi người như vậy, ông đã trả cái giá quá đắt. Cái giá mà một người khôn ngoan, thức thời sẽ không bao giờ hành động như vậy?

Từ nhỏ, tôi ảnh hưởng niềm say mê âm nhạc từ bố mình. Bố tôi trước đây không học hành qua bất kỳ trường lớp âm nhạc nào, nhưng ông hát cải lương, tuồng, chèo… rất tốt. Ông từng là thầy dậy hát cho ông Lê Chiêm, người hát chính của rạp hát Kim Phụng (rạp có trước năm 1954).

Tôi đã mất cả tuổi trẻ của mình để được hát những ca khúc đấy! Nó như ăn sâu vào máu thịt con người tôi rồi. Những bài hát ngày xưa tôi hát thì giờ đã được phổ cập, được gọi là những ca khúc thuộc dòng nhạc chính thống. Bản thân các nhạc sĩ ấy đều đã được vinh danh. Chỉ còn lại 3 chúng tôi… (nghẹn ngào). Cuộc đời của mình mất mát quá nhiều !

Ông không nên đặt lên vai con mình những điều nặng nề ấy ?

Người ta nói “có bị đánh mới biết đòn đau”, nhưng không vì thế mà tôi nói những suy nghĩ của mình cho đám trẻ. Đời tôi có ăn quả đắng thì tôi vẫn muốn con mình được hưởng những vị mát ngọt, không lẽ tôi phải đặt lên vai chúng sự nặng nề của quá khứ? Tôi luôn để các con mình được sống và lớn lên bình thường trong thời cuộc của chúng.

Triệu Vương