Nhân 30.9.2014, ngày giỗ đầu của nhà văn Đà Linh

Sách về một người làm sách
(Thay lời giới thiệu)

Lê Anh Hoài

Để viết những dòng này, những dòng về nhà văn Đà Linh, về người làm công việc xuất bản ký tên Nguyễn Đức Hùng phía sau những quyển sách, và cũng là “thay lời giới thiệu” cuốn sách về anh, tôi đã rất nhiều lần ngồi trước màn hình máy tính trắng, ngẫm ngợi rất lâu để rồi màn hình trắng vẫn hoàn trắng.

Tôi thân quý với Đà Linh, đã đành. Bởi khi thân quý và hiểu biết quá nhiều về nhau, thì rất khó viết, cái người ta gọi là “bài”. Thêm một điều nữa, Đà Linh là một người giản dị nhưng đặc biệt. Và nay, khi anh đã nằm xuống, điều mà tôi phải đắn đo khi viết về anh là làm sao nói lên được sự đặc biệt của anh bằng cách giản dị. Anh như vẫn ở trước mắt tôi, với cái vẻ nhẹ nhàng hiền hòa nhưng chắc chắn, quyết liệt. Anh rất ít nói về mình, trừ những công việc thật cụ thể. Giờ đây, khi tôi viết những dòng này, anh nheo mắt nhìn tôi với nụ cười mỉm bình thản quen thuộc. Mọi điều giờ đây dường như không còn quá quan trọng với Đà Linh. Nhưng mọi điều còn đó dang dở. Tôi biết, khát vọng của Đà Linh vẫn không cạn.

Điều khó nữa cho tôi, Đà Linh là người được nhiều người yêu mến. Và nhiều người đã viết về anh. Có những bạn bè viết thơ tưởng niệm anh. Hôm nay, ký ức nhiều màu sắc về anh đang nằm chính trong cuốn sách này. Họ đã thay lời cho nhiều người khác. Đó là lý do tôi khó cất lời.

Trong quá trình sưu tầm, biên soạn, trao đổi với bạn bè, đồng nghiệp, người thân của Đà Linh để làm cuốn sách này, tôi lần lần nhận lấy những mảnh ký ức về một con người. Đây là trải nghiệm khó quên.

Tôi cũng tập trung đọc có hệ thống gần như tất cả những sáng tác, tiểu luận, công trình dịch thuật của anh, và nhận ra thêm những nét lấp lánh, vốn ẩn sâu trong con người Đà Linh. Những năng lượng sáng tạo, những phút thăng hoa cùng cái đẹp và hạnh ngộ hướng thiện. Lòng yêu văn chương và khát khao sự thật của anh có từ thời trai trẻ là nền tảng cho sự nghiệp xuất bản để lại những dấu ấn không thể quên sau này.

Nói đến Đà Linh - Nguyễn Đức Hùng là nói đến bản lĩnh của một người làm xuất bản. Những cuốn sách “nhạy cảm” nhất, những cuốn sách “gai góc” nhất, những bản thảo tác giả và đối tác xuất bản biết là “khó” nhất, họ hầu như đều tìm đến Đà Linh để gửi gắm. Anh làm xuất bản không phải như thực hiện một chức nghiệp, mà như để thỏa đam mê. Điều này thì nhiều người đã nhắc. Nhưng tinh thần của anh khi làm những việc đó là gì?

Tôi biết, đó là lòng yêu nước. Đây không phải là một mỹ từ. Tôi lại càng không muốn mọi người hiểu từ này theo những tác động xơ cứng khiến từ trở thành trơn truội. Dĩ nhiên, Đà Linh tuyệt nhiên không bao giờ tuyên bố điều gì như thế. Thậm chí anh còn xa lạ với những cuộc luận bàn trà dư tửu hậu với những chủ đề thời thượng kiểu đó. Nhưng tôi cảm nhận được tình yêu của anh với quê hương từng bị vùi dập bởi nhiều cuộc chiến. Anh thương dải đất trải dài bên bờ biển Đông, từng bị chia cắt – không chỉ đất đai mà còn cả lòng người – anh là người trải nghiệm nỗi đau đó ngay trong chính số phận bản thân và gia đình lớn của mình. Anh có niềm tin và ngay cả khi niềm tin đó bị thực tế xúc phạm phũ phàng, nó vẫn không hề suy suyển. So sánh bao giờ cũng khập khiễng, nhưng anh làm tôi liên tưởng đến cụ Trần Dần. Và chính vì sự tương đồng tư tưởng ấy, nên khi tiếp cận với những di cảo của cụ, anh đã cố vượt qua rất rất nhiều thử thách, để xuất bản cho được, như người trả một món nợ tinh thần?

Không chỉ vậy, không chỉ những tác phẩm văn chương và triết học như mọi người đã biết, anh còn là người nâng đỡ cho những cuốn sách lịch sử hiện đại với góc nhìn mới mẻ, những cuốn sách phản biện xã hội có sức lay động.

Nhân nói về phản biện xã hội, tôi cũng muốn chia sẻ một ý, từng ngẫm ngợi trước màn hình trắng trước khi viết về anh. Toàn bộ công việc Đà Linh đã làm, cũng có thể gọi là một quá trình phản biện xã hội. Chỉ có điều anh không ồn ào khoa trương. Anh không đăng đàn diễn thuyết. Thực tế, tôi chưa bao giờ thấy anh hoa mỹ về công việc của mình. Anh chỉ dùng một từ “làm”. “Đang làm cuốn này”, “Vừa làm xong cuốn kia”… Anh là người “làm sách”. Anh làm trong lặng lẽ, với thái độ của một trí thức cầu thị văn hóa, đứng về sự tiến bộ.

Đây là cuốn sách được thực hiện từ tấm lòng và sự đóng góp của những người bạn, người anh em đồng nghiệp của Đà Linh Nguyễn Đức Hùng. Cuốn sách ra vào đúng dịp gia đình và người thân tưởng niệm giỗ đầu Đà Linh. Chúng tôi muốn như thế, dù chị Lê Thị Hường, vợ anh năm lần bảy lượt đề nghị rằng gia đình tuyệt đối không can thiệp nội dung, nhưng xin được đóng góp… Chúng tôi cảm ơn tất cả những người đã quan tâm giúp đỡ để cuốn sách này được ra đời và đến tay bạn đọc. Đặc biệt, Công ty Văn hóa và truyền thông Nhã Nam đã trợ giúp việc trình bày sách và bìa, các khâu kỹ thuật xuất bản, cũng như phần lớn việc phát hành.

Lại nói về cái tên của cuốn sách này: “Đà Linh – trí thức dấn thân”. Tôi chọn cái tên này, sau nhiều ngẫm nghĩ và nhiều thảo luận với bạn bè đồng nghiệp. Đa phần cho là ổn. Nhưng cũng có người băn khoăn, như thế có “đao to búa lớn”? Và rằng, trí thức dấn thân ở xứ này không nhiều, nhưng cũng không ít? Nhưng, tôi cho là, cái gì xứng đáng thì hãy gọi đúng tên của nó.

Hà Nội, chớm thu, tháng 9/2014

Lê Anh Hoài