Ngầu pín
Chữ nghĩa
Ngầu pín
CAO TỰ THANH
Buổi tối đang đau đầu vì những Độ mở kinh tế, Đo lường mức độ thương mại trong quyển Một trăm câu hỏi đáp về Ngoại thương Thành phố Hồ Chí Minh thì Trần Hữu Quang bên Viện Khoa học xã hội Thành phố phone qua hỏi Ngầu pín là gì ? Thật là điên ruột khi biết y đang nhậu với một đám, nhậu ngầu pín, rồi no pín rửng chữ, rồi thảo luận xem ngầu pín là gì, rồi không có trọng tài bèn cử y phone qua hỏi, còn nói nhã là tra từ điển hộ. Trời ạ, bản nhân đang cày lòi cả thủy tinh thể, các người thì rảnh rỗi đàn đúm ăn nhậu hưởng lạc phi vô sản, mà chỉ nghĩ tới bản nhân như một thứ từ điển sống thế này thôi à ! Thật là tình đời đen bạc. Nhưng đúng là từ này bản nhân chưa có dịp tra, thôi thì một công đôi việc. Cúp máy đi tao gọi lại. Ừ mau lên nhé. Y mà ở đây thì chắc được ăn từ điển chứ không phải nhậu ngầu pín đâu.
Ra rồi nghe đây. Ngầu là ngưu, tức con bò (thủy ngưu mới là con trâu), pín là âm Hoa Hán giọng Quảng Đông, giọng Quan thoại cũng thế vì đây thuộc mảng từ vựng cơ bản, âm Việt Hán là tiện, làm động từ là lái ể nhưng đây là danh từ, chắc là một biệt danh kiểu tiếng lóng để chỉ công cụ tác nghiệp trong đó có li lái của con đực. Ngầu là ngưu thì phải rồi, nhưng mày có chắc pín là tiện không. Phụ âm đầu t thời Đường chuyển thành phụ âm đầu p và b thời Minh Thanh rất nhiều, như tỳ bà thành pípá, tân khách thành bìnkè, có thể nói là một quy luật ngữ âm, về cả ý nghĩa lẫn âm thanh thì chữ tiện đều hợp lý, còn đúng hay không để tao hỏi lại mấy cô bạn người Tàu. OK cảm ơn tiên sinh nhiều nhiều, chào nhé. Quả thật bọn người nhậu ngầu pín này rất có tác phong cắc bụp mau lẹ trong các hoạt động giao lưu.
Bực mình xong lại buồn cười, may là tôi tra ra, không thì nếu chẳng may họ pín vào lời ra suy diễn tào lao lại gây nhiễu kiến thức ngôn ngữ của người thiên hạ. Còn nhớ có một đại nhân vật lên cả tivi giải thích thổ là đất, mộ là nấm mộ, xe thổ mộ tức cái xe như nấm mộ lùm lùm chạy trên đường. Nguyễn Văn Huệ bên Đại học Tổng hợp thành phố thấy vô lý bèn chửi đổng “ Mả cha mày chạy chứ mả ai chạy ! ”. Thứ từ nguyên học dân gian ấy dùng để tào lao thì được còn nếu tưởng là học vấn thì chỉ làm em cháu ngu đi. Thổ mộ là cách đọc Việt hóa của từ t’ủ mỏ, tức độc mã (một ngựa) đọc theo âm Hoa Hán giọng Quảng Đông. Xe thổ mộ tức xe (một) ngựa.
Thêm một ví dụ về
sự suy diễn tào lao. Cái áo trường
sam (áo vạt dài, tức áo dài)
của người Hoa đọc theo âm Hoa Hán
giọng Quảng Đông là sường
sám, các tiệm may hiện nay không hiểu
bèn cải biên thành sườn xám,
có lẽ định gán cho nó một
ý nghĩa (cái sườn màu xám?)
trong tiếng Việt, cũng chẳng chết ai
nhưng dễ dãi với ngôn ngữ sẽ
dẫn tới đại khái về tư duy
rồi vô nguyên tắc trong hành vi.
Nói
thế không phải quá lời đâu,
vì ngôn ngữ là công cụ giao
tiếp, nếu dễ dãi về ngôn ngữ
rất dễ phạm lỗi dù là vô
tình trong ứng xử. Sự đại khái
về tư duy ngôn ngữ vì thế có
hại hơn nhiều người tưởng.
Ngày xưa người ta viết bằng bút
lông, để ngòi bút khô lâu
sẽ giòn gãy rụng lông (Trúc
se
ngọn thỏ trong Truyện Kiều là chỉ
chuyện này) nên thỉnh thoảng phải
nhúng nước. Vì thế các báo
chí, nhà xuất bản ở Trung Quốc
trả tiền thù lao cho tác giả đều
gọi nhã là tiền nhuận
bút
(thấm ướt ngòi bút).
Về sau viết
bài bằng bút sắt rồi bút bi,
máy đánh chữ và thậm chí
hiện nay viết trên máy tính cũng
được gọi là trả tiền nhuận
bút, thôi thì cũng được đi,
có điều vụ tiền nhuận
ảnh
(đăng báo) mới là đại kỳ
quái, thậm phi lý, không lẽ là
làm ướt máy ảnh ! Tương tự,
nhiều vị thuộc chính giới và
báo giới hiện nay gọi Hùng Vương
là Quốc
tổ, nhưng lại gọi Âu
Cơ mẹ Hùng Vương đầu tiên
là Quốc
mẫu. Mẹ lại sinh ra được
ông nội à ?
Tháng 6. 1975 tôi từ Hà Nội về tới Sài Gòn, đổi được ít tiền miền Nam bèn đi chơi, thấy xe bò bía bèn sấn vào gọi mấy cuốn. Thấy chỉ có lạp xưởng, tép khô với rau, liền hỏi sao không có thịt bò, cô nhỏ bán hàng thấy tôi mặc áo bộ đội liền cười nói cái này đâu có bò chú. Tôi hỏi không có bò sao gọi là bò bía, cô ta đáp người ta kêu sao con kêu vậy chứ con biết gì đâu. Hơn mười năm sau gặp anh Tăng Văn Hỷ tác giả nhiều quyển từ điển Hán Việt sực nghĩ ra, hỏi anh người bang nào, anh đáp là Triều Châu, tôi hỏi hai chữ bò bía không phải giọng Quảng Đông, có phải giọng Triều Châu không. Anh cười nói chú hỏi đúng người rồi, chú biết chữ Hán nên tôi không cần nói nhiều, rồi viết ra hai chữ Hán bạc bính. Té ra nó là bánh mỏng (bánh tráng), đọc theo âm Hoa Hán giọng Triều Châu, sau khi từ pò pía chuyển thành bò bía cho phù hợp với ngữ âm và từ vựng tiếng Việt thì được dùng để đại diện cho cái món bánh tráng cuốn lạp xưởng tép khô với rau. Một loại bánh ngọt có nhân đậu xanh, sầu riêng, dừa vân vân ở Sóc Trăng được gọi là bánh bía cũng là theo nguyên tắc đại diện này, tức bía đã trở thành danh từ riêng, chứ pía vốn là bánh nói chung.
Chuyện đại diện về
từ vựng - ngôn ngữ này còn lồng
vào nhiều chuyện khác về văn hóa
và giao lưu văn hóa. Một lần tôi
đi dự hội nghị chữ Nôm quốc
tế ở Siam Riep, trong bữa ăn gặp mặt
đầu tiên ở một nhà hàng tự
chọn, thấy menu có món soup de
Vietnam,
nhìn cái hình thì là món
lẩu. Anh Nguyễn Văn Lịch bên Đại
học Tổng hợp thành phố nói với
đám khách hội nghị người
nước ngoài đó vốn là món
lẩu của Tàu. Họ hỏi riết tới,
tôi phải giải thích (anh Lịch dịch)
rằng lẩu
là âm Hoa Hán giọng
Quảng Đông, âm Việt Hán là
lô tức cái bếp lò,
đây chỉ
một loại nồi đặc biệt gắn
liền với lò, rất tiết kiệm năng
lượng mà người Việt ngày
trước gọi là cái cù lao.
Vật
dùng này vốn của người Mông
Cổ trước cả thời Thành Cát
Tư hãn, quân kỵ Mông Cổ hành
quân thường mỗi người hai ngựa,
một con chở người, một con chở
lương thực và trang bị khác,
trong đó có một cái túi đựng
phân ngựa. Ngựa ăn cỏ nên phân
nhiều xenluylô, phơi khô cháy rất
đượm, họ dùng phân ấy làm
chất đốt kết hợp với cái lò
tiết kiệm năng lượng kia nên khi
hành quân vẫn được ăn nóng,
giữ được sức chiến đấu.
Sau khi nhà Nguyên chiếm Trung Quốc, loại
nồi gắn lò (hay lò gắn nồi) này
truyền tới Giang Nam rất được giới
thương nhân ngư dân và cả bọn
thủy khấu hải tặc đi sông đi
biển hoan nghênh vì tiện dùng ở
những nơi gió lớn, từ đó nó
có tên Tàu. Đến khi nhà Thanh
chiếm Trung Quốc, nó lại theo thuyền
các di thần phản Thanh phục Minh Hoa Nam
trôi qua Việt Nam mà đặc biệt là
Đàng Trong. Trên nguyên tắc nó
là cái lò nhưng được dùng
để gọi chung các món canh nhiều
mỡ cần ăn nóng, Việt Nam vẫn gọi
theo tên Tàu là lẩu, bây giờ
theo chân người Việt lên biên giới
Campuchia - Thái Lan lại có hộ chiếu
mang tên lai Pháp. Nhưng gọi là soup
de Vietnam cũng đáng, vì nó đã
được Việt hóa trăm phần trăm,
chẳng hạn nhà hàng ấy có cả
lẩu mắm, gần giống lẩu mắm ở
vùng Đồng Tháp Mười, rất
nhiều loại rau dại, có điều tôm
cá toàn là thứ đông lạnh.
Tào lao thêm một chút. Tại
nhà hàng ấy, tôi còn đọc
thấy trong menu món beef luk lak,
ngẩn ra xong thì
phì cười, vì nó là một
cách dịch ra tiếng Pháp (hay Anh) rất
sáng tạo mà trung thành về âm
điệu từ bò
lúc lắc ở Việt
Nam. May mà anh Lịch không nói tới
món ấy, chứ mấy người nước
ngoài kia mà truy nguyên luk lak là gì,
chắc tôi cũng chỉ đành cười
gượng lak
đầu mà nói know die
immediate.
7. 2007
NGUỒN : trục nhật phi
Hôm qua anh Nguyễn Ngọc Giao ở Pháp có hỏi tôi lấy bài Ngầu pín về đưa lên mạng, và quả nhiên như tôi đã lo, ngầu pín mà giải thích là ngưu tiện là không đúng. Tối hôm qua tôi nhận được thư của anh Giao, nội dung như sau :
«
Bài Ngầu
pín vừa đưa lên
mạng đã có hồi âm của một
bạn đọc, xin chuyển ngay để anh
biết :
“
Cám ơn BBT ZD đã đưa bài
Ngầu pín của
Cao Tự Thanh, cho em được dịp
học hỏi thêm gốc gác từ nguyên
một số chữ Hán Việt rất thú
vị... tuy nhiên hình như ông Cao Tự Thanh dẫn
gốc của Ngầu pín
là Ngưu tiện
có vẻ chưa được thuyết phục
lắm... Có người bảo đúng ra
nó có gốc từ chữ ngưu tiên
牛鞭 mà
người mình học đọc theo âm
Quảng Đông thành Ngầu pín. Em
thử nhờ cụ Gật Gù kiểm
tra hộ
lại trên mạng thì thấy trên
nhiều trang tiếng Hoa cũng quảng bá đến
món ngưu tiên (牛鞭)
này... Có lẽ đấy là tên
gọi cho "cơ phận" của chú Bớp
mà người Tàu đã dùng làm
roi khi phơi khô thành một 'hình cụ',
mà tiếng Việt mình gọi nôm na
là 'roi c... bò', thay cho ma-trắc, ngày
xưa... nhưng đồng thời cũng với
tư duy hư cấu sáng tạo đầy
phong phú của người Tàu qua 'âm
dương ngũ hành' v.v... cái 'roi' này
cũng đã biến thành một món
ăn 'bổ dưỡng''”'».
Tôi nghĩ ý kiến của người đọc nói trên là chính xác, xin anh Giao chuyển giúp lời cảm ơn của tôi tới anh ấy, và xin đính chính cách hiểu trước đây của tôi bằng ý kiến này.
8.3.2008
Các thao tác trên Tài liệu