Phương pháp GORBATCHEV

Bất kể chủ ý của ông là gì, lịch sử sẽ ghi kỳ công của Gorbatchev, người đầu tiên giải phóng được dân tộc mình khỏi thể chế toàn trị (totalitarisme) mà (hầu như) không phải đổ máu.

Quá trình 6 năm cầm quyền của ông cho thấy ông vừa hiểu biết sâu sắc bản chất của chế độ, vừa biết sáng tạo hoàn cảnh và những bước đi để thoát khỏi nó, vừa không đủ sức hay đủ bản lĩnh để làm chủ tình hình tới cùng.

Bước đầu là giải phóng con người khỏi sự sợ hãi, khiến nó dám suy nghĩ độc lập, dám nói công khai, bắt đầu học làm công dân.

Bước thứ hai là tạo điều kiện ch o sự hình thành của dư luận trong xã hội, khuynh hướng trong Đảng, trong Nhà nước.

Bước thứ ba là làm tê liệt khả năng phản kháng của guồng máy Đảng – Nhà nước, bằng cách tạo ra tình hình hai chính quyền song song, chính quyền dân cử hợp pháp nhưng bất lực vì không nắm guồng máy Nhà nước, kinh tế, thông tin... và chính quyền của guồng máy, vẫn tồn tại nhưng lại bất hợp pháp nếu không được sự đồng ý của ông, và do đó, mất khả năng tiến công, chỉ còn khả năng chống cự và phá hoại ngầm.

Lập luật để giải phóng công dân, dựa vào công dân để xây dựng luật, đưa vào luật để trấn áp guồng máy Đảng – Nhà nước, ông đã tỏ ra là nhà chính trị sâu sắc: không có quần chúng, luật pháp chỉ là mớ giấy.  

Không chế độ nào có thể tồn tại lâu dài với hai hệ thống chính quyền song song. Tới giây phút quyết định, ông vẫn là kẻ đứng giữa, và vì thế, Gorbatchev đã mất vai trò quyết định. Dù sao, ngay cái thế đứng giữa ấy cũng có thể coi như đóng góp cuối cùng của ông? Một mặt, nó khiến cuộc đảo chính không chỉ là một cuộc đảo chính đối với Nhà nước, mà còn là một cuộc đảo chính đối với Đảng! Điều này đã góp phần làm tê liệt thêm guồng máy Đảng cộng sản Liên Xô? (Hiện tượng một bà Nina Andreevna nào đó có quyền khai trừ một cựu tổng thư ký đảng, vẫn là ủy viên ban chấp hành trung ương và ban bí thư, tuy khôi hài, nhưng cũng đầy ý nghĩa). Một mặt khác, nó có thể góp phần tạo một chỗ đứng trong lòng dân tộc cho những người còn lưu luyến những giá trị nhân bản đã khai sinh ra lý tưởng xã hội chủ nghĩa, tránh phần nào một cuộc săn bắt thanh trừng mù quáng?  

Ông Gorbatchev sẽ không thừa hưởng công lao của ông. Lịch sử thường hay chơi ác như vậy. Thời thế đã tạo ra Gorbatchev, Gorbatchev lại tạo thời thế... cho ngưởi khác. Như thế là đẹp. Nhân vật lịch sử là những người mở đường.

Trần Đạo