MƠ ƯỚC

Cao Huy Thuần

Tảng sáng ngày 13-7-1989, tướng Arnaldo Ochoa, anh hùng cách mạng Cuba, bị xử bắn. Một tòa án quân sự buộc tội ông tham nhũng và buôn lậu ma túy. Đảng viên đảng Cộng sản từ trên 20 năm, đồng chí của Fidel Castro từ ngày đầu của cách mạng, Ochoa đóng một vai trò quan trọng trong chiến trận Santa Clara, chấm dứt chính thể độc tài của Batista. Ông được phái qua nhiều nước ở Nam Mỹ và ở Phi châu -- Vénézuela, Congo, Ethiopia -- để cố vấn cho các phong trào cách mạng địa phương. Khi Fidel Castro quyết định gửi quân qua tận Angola để làm "nghĩa vụ quốc tế", lại cũng Ochoa được giao trọng trách. Với thành công này đến thành công khác, ông trở về Cuba được dân chúng tiếp đón như anh hùng. Ông là một trong chỉ hai người được phong tước vị anh hùng cách mạng. Đang chuẩn bị để nhận chức vụ cao hơn, ông thình lình bị bắt ngày 12-6-1989 cùng với 14 sĩ quan khác về tội tham nhũng và lạm dụng công quỹ. Ông nhận tội nhưng dư luận không tin, nhất là dư luận phương Tây. Dư luận đưa ra nhiều giả thuyết. Ochoa có qua Liên Xô, không chừng ông tướng này có cảm tình với chính sách đổi mới của Gorbatchev. Gorbatchev lại vừa mới qua thăm Cuba, đầu tháng 6 năm ấy, để báo cho Castro biết Liên Xô không thể viện trợ cho Cuba được nữa. Các nước Đông Âu đã bắt đầu xoay chiều, nếu gió đổi mới thổi qua hòn đảo, không chừng ông tướng được dân quân kính nể này sẽ lãnh đạo phong trào cởi mở hơn chăng. Một dư luận thứ hai đưa ra một ý khác : trước tình thế mới, có thể Fidel và Raul Castro muốn thiết lập kỷ luật sắt trên quân đội. Dư luận thứ ba nhấn mạnh vai trò của ma túy : mật vụ Mỹ đang lập hồ sơ để buộc tội Cuba tham dự tích cực vào đường dây buôn lậu nha phiến hòng kiếm tiền trang trải cho quân đội viễn chinh của Ochoa ở Angola. Đưa nha phiến vào nước Mỹ là một tội lớn, nước Mỹ có thể lấy cớ để can thiệp, và can thiệp có thể xảy ra thuận lợi khi Liên Xô đã rút lui. Theo dư luận này, có thể Ochoa được nhận lệnh chính thức từ Fidel nhưng, vì lợi ích riêng, đã vượt qua giới hạn cho phép, bao che những hành động mờ ám của giới buôn lậu, có nguy cơ làm lộ tẩy bàn tay của Castro. Thanh toán Ochoa và các sĩ quan dưới trướng ông là để bảo vệ cho lãnh tụ, Ochoa là con dê tế thần. Dư luận tha hồ đồn đãi, bí mật chẳng hề lộ ra cho đến ngày nay, kể cả bí mật trong câu thú tội công khai trước tòa và truớc máy truyền hình của Ochoa : "Nếu tôi nhận lãnh bản án này, mà kết quả có thể là xử bắn... ý nghĩ cuối cùng của tôi là ghi ơn Fidel về cuộc cách mạng to lớn mà Fidel đã mang lại cho dân tộc". Sự thật chẳng ai biết, chẳng ai đi xuống tuyền đài để phỏng vấn Ochoa.

Bẵng đi một thời gian dài, tưởng rằng "vụ án Ochoa" đã đi vào lãng quên, bỗng nhiên sống lại, và sống lại như một bi hài kịch. Trong số 14 sĩ quan bị xử tội, sĩ quan cao cấp nhất bị xử bắn cùng với Ochoa là đại tá Antonio de La Guardia, cũng là thân tín với Fidel. Thuộc thành phần tư sản và trí thức, về nước sau khi học tại Mỹ, ông tham gia cách mạng từ đầu, góp phần vào việc thành lập đội quân đặc biệt, ưu tú, chuyên việc tình báo và an ninh của Fidel. Cũng như Ochoa, ông lãnh trách nhiệm liên lạc với quân du kích ở các nước Nam Mỹ. Khi Salvador Allende lên nắm quyền ở Chi Lê, ông và người em sinh đôi, Patricio, được phái qua đấy làm cố vấn an ninh cho Allende từ 1971 đến 1973. Đầu 1980, ông được giao trọng trách chỉ huy một Vụ đặc biệt của bộ Nội vụ, "Vụ Z", sau đổi tên thành "Vụ MC", có nhiệm vụ tìm ngoại tệ để chi phí cho đoàn quân viễn chinh tại Angola và qua mặt cấm vận Mỹ. Dân Cuba gọi đùa MC là marijuana và cocaïne. Bởi vì, làm sao có ngoại tệ, có khí giới, có viễn chinh nếu không khai thác mỏ vàng ma túy, kể cả góp tay vào việc buôn lậu ? Tất cả mọi hoạt động nhằm qua mặt cấm vận Mỹ đều chính đáng. Buôn lậu, gian lận, giả mạo đều tốt nếu có lợi cho cách mạng.

Ai nói ra những thầm kín thâm cung bí sử đó ? Cô con gái của Antonio, Ileana de La Guardia. Sau khi cha cô bị xử bắn, cô xin rời khỏi Cuba, bôn ba từ Mê Hi Cô qua Tây Ban Nha, rồi cuối cùng trú ngụ tại Pháp. Mười năm sau khi cha cô chết, cô vẫn không nguôi hận. Thảm cảnh của cha cô và của gia đình đeo đuổi cô như là "một căn bệnh". Ngôi sao sáng của cách mạng, cha cô bị xử bắn như một tội nhân hạng bét chỉ vì thực hiện chính sách của lãnh tụ. Cô nói: cô biết cha cô xuất cảng xì gà lậu qua Mỹ để đổi lấy khí giới và dụng cụ y khoa. Cô biết cha cô mua lậu nhà cửa ở Panama, nhập lậu ngà voi và kim cương từ Angola, thậm chí bộ hạ còn mở xí nghiệp làm quần jean hiệu Loïs giả, rượu sâm banh giả. Tất cả đều tốt, đều chính đáng.

Ileana im lặng trong mười năm. Trong mười năm ấy, buôn lậu ma túy nổi cộm lên trên thời sự quốc tế như một đe dọa đến an ninh chung, như đầu mối của những nội chiến ở các nước Nam Mỹ, như khí giới của loạn quân, loạn đảng ở khắp nơi. Ngày 3-12-1998, công an Colombia tóm được trên cảng Carthagène, thuộc biển Caraïbes, 7254 ki lô cocaïne chuyển đến một công ty hỗn hợp Cuba - Tây Ban Nha có trú sở ở Cuba. Khi hay tin, Fidel Castro tuyên bố sẽ truy tìm thủ phạm. Ngày 5-1-1999, ông đọc diễn văn tố cáo hai người Tây Ban Nha, chủ công ty hỗn hợp, là thủ phạm đích danh. Thông tin từ phía Colombia cho biết ít nhất họ đã làm 6 chuyến như thế trong hai năm, lúc đầu hàng được chở từ Colombia qua Jamaïque, rồi từ đấy hàng được giao cho một tàu Cuba. Vụ việc trở nên sôi nổi khi hai chủ xị Tây Ban Nha họp báo để tố cáo chính quyền Cuba đã lạm dụng lòng ngay thẳng của họ. Họ đòi Cuba phải trả lại cho họ tất cả những của cải vật chất đã bị tịch thu. Cùng lúc, Fidel Castro tái lập án tử hình đối với các tay buôn lậu ma túy.

Nhắc lại chuyện ma túy ở đây làm gì vậy ? Để bôi đen ai, tô hồng cho ai chăng ? Chuyện kín đáo trong nội tình Cuba, chắc gì những chuyện tôi thuật lại trên đây, lấy từ báo chí, là đúng với sự thật ? Xin thưa : sở dĩ phải nhắc lại vụ việc ma túy là để bắt qua chuyện khác mà tôi đã gọi ở trên là bi hài kịch. Tháng giêng 1999, Ileana de La Guardia đệ đơn trước tòa án Paris để kiện một người về tội ám sát và buôn lậu ma túy trên thế giới. Người đó là... Fidel Castro. Dưới nhan đề "Người phụ nữ muốn lật đổ Castro", tờ báo Le Monde (29-6-1999) thuật lại câu nói của Ileana khi khởi tố một nguyên thủ quốc gia đương nhiệm : "Tôi cảm thấy như được giải thoát, như thể cuối cùng tôi đã làm được một việc gì tốt cho cha tôi, một việc gì siêu việt cha tôi và tôi, một việc gì đạo đức". Cô kể : sau khi cha cô bị bắn, gia đình chỉ biết được tin xử bắn khi nhận được một điện tín cho biết thi hài của cha cô được chôn dưới một nấm mồ vô danh. Khi cha cô bị bắt, cô đã chạy khắp nơi để nhờ can thiệp, chạy đến cả nhà văn Gabriel Garcia Marquez, bạn thân của Fidel, lúc ấy đang ở La Havane. Vô hiệu. Fidel Castro từ chối ân xá. Chạy đến cầu cứu các sĩ quan cao cấp khi tòa án quân sự xét xử, cô chỉ nghe họ nói : "Chị không tin ở Cách Mạng hay sao ?" Luật sư được chỉ định để biện hộ cho cha cô tuyên bố : "Bào chữa cho Tony de La Guardia thật là một nhục mạ".

Tòa án Paris không thụ lý đơn kiện của cô Ileana, với lý do là cô không chứng minh được rằng cô là nạn nhân trực tiếp của hoạt động buôn lậu. Nhưng cô kháng án và báo chí gọi cô là "Antigone của vùng Caraïbes", ví cô với Antigone đã dám đối đầu với vua Créon, để chôn xác anh, trong vở kịch của Sophocle thời cổ Hy Lạp.

Chuyện đã trên 15 năm, kể lại có ích lợi gì chăng ? Có chứ ! Chính là để vui mừng. Vui mừng, hân hoan, phấn khởi đón nhận tin tái lập bang giao giữa Cuba và Mỹ. Tin nổi bật nhất trên thế giới trong năm 2014. Tin vui nhất của dân tộc Cuba sau một nửa thế kỷ cấm vận. Tin vui cho cả nước Mỹ vì thế giới thấy nước Mỹ cởi mở hơn. Tin vui đặc biệt cho chúng ta, người Việt Nam, vì ông Fidel là khách đặc biệt của Việt Nam và nhất là vì Cuba là bạn đồng hành với Việt Nam trên con đường không thể không đi là đổi mới và phát triển dân chủ. Trên con đường đó, Cuba phải vượt qua một chướng ngại như Việt Nam đang cố vượt qua : sự chia rẽ dân tộc, ở trong cũng như ở ngoài nước, từ La Havane cũng như từ Miami. Nói khác, đoàn kết dân tộc là quốc sách để giữ vững độc lập, Cuba đối với một kẻ thù đã hết là thù, Việt Nam đối với ông bạn đã hết là bạn. Mà đoàn kết dân tộc phải bắt đầu bằng thái độ gì, chính sách gì ngay sau căng thẳng ? Lập lại hòa khí, thực tâm hòa hợp, hòa giải. Con đường dài và đầy chông gai, người Việt Nam chúng tôi biết thế, nhưng Cuba không có con đường nào khác.

Bởi vậy, tôi rất hứng khởi gặp lại bà Ileana de La Guardia trên báo Le Monde ngay sau khi tái lập bang giao giữa hai nước. Tôi chờ đợi một Ileana hận thù ngút trời. Không ! Một Ileana biết điều, phải chăng, ôn hòa, mực thước. Một "Antigone của Caraïbes" vui mừng trước "sự mềm dẻo" chưa từng thấy của hai chính phủ. Bây giờ, bà nói, khi nước Mỹ không còn là "kẻ thù" nữa, giao thông, trao đổi, thăm viếng giữa người Cuba ở trong nước với những người vượt biên "không thể bị chính quyền chỉ trích nữa". Bà nói tiếp, để trả lời luận điệu của một số người ở Miami : "Dù cho sự tăng trưởng trong giao dịch kinh tế có làm lợi cho các người cầm quyền đi nữa, người dân thường cũng được hưởng lợi, các người di tản cũng được dễ dàng gửi tiền về giúp gia đình, nước Cuba cũng được phát triển và thịnh vượng hơn". Bà cũng nói đến giới trẻ ở Cuba : đối với họ, căng thẳng giữa hai nước thù nghịch "đã thuộc về lịch sử quá khứ. Giới trẻ mong muốn được chia sẻ những thuận lợi của phương Tây". Vậy bà có muốn chính quyền xét lại vụ án và phục hồi danh dự của các người bị xử bắn chăng ? Bà nói bà không tin lắm, nhưng đó là một hành động "thông minh". Và nhấn mạnh : "Với điều kiện xét lại không phải để trả thù mà để hiểu nhau hơn và để làm hòa dịu quan hệ giữa những người Cuba có chính kiến khác nhau".

Chỉ vì mấy câu nói đơn sơ đó mà tôi viết bài này. Dù mai đây bà Ileana có thay đổi thái độ, hay dù chính quyền Cuba vẫn cứng rắn, điều đó không phải là vấn đề của tôi hôm nay. Hôm nay, tôi chỉ mơ ước cho dân tộc Cuba và cho dân tộc tôi. Mơ ước một ngày mai tay trong tay, dù giữa phát súng và người cha ngã gục. Bà Ileana cho tôi mơ ước như vậy.

20-12-2014

Cao Huy Thuần