Tìm hiểu vài công trình nghiên cứu
địa danh các đảo Nam Hải
của học giới Trung Quốc

PHẠM HOÀNG QUÂN

Tham luận HỘI THẢO BĐ L.2
[ Học viện Ngoại giao, Hà Nội, 26/4/2011]

I. Khái lược vài công trình nghiên cứu có liên quan đến địa danh các đảo Nam Hải

Trên cơ sở những bài báo ngắn và những ghi chép hoặc dịch thuật trong giai đoạn sơ thám (1909 – 1949), vấn đề địa danh các đảo Nam Hải được nâng cấp dần, thành những bài biên khảo ngắn. Việc công bố thường xuyên các bài báo hoặc các nghiên cứu ngắn cho thấy tình hình tiếp cận vấn đề khá sôi động và đa dạng của học giới Trung Quốc. Cùng với các chuyên đề về địa lý, về lịch sử, về niên điểm xác lập chủ quyền …việc mở rộng, đào sâu để làm thành một hệ thống địa danh hoàn chỉnh cho các đảo Nam Hải cũng được tiến hành đồng bộ.

Nhìn thấy tầm quan trọng của yếu tố “chủ quyền lịch sử”, sau khi Trung Quốc thống nhất (1949)- bên cạnh các toan tính về chiến lược quân sự nhằm từng bước lấn dần vùng biển Đông Nam Á - chính phủ Trung Quốc cũng thiết lập các cơ quan nghiên cứu chuyên trách về biển Nam Hải và các quần đảo. Hầu hết các công trình nghiên cứu chung về không gian Nam Hải qua các chuyên đề thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên hoặc khoa học nhân văn đều được thực hiện bởi chủ trương của chính phủ, chúng được thực hiện gần như đồng bộ thông qua các đơn vị trực thuộc chính quyền trung ương, các chính quyền cấp tỉnh và các trường đại học. Để dễ hình dung, dưới đây là vài nét tổng quan về niên điểm mà các cơ quan nghiên cứu cho xuất bản các công trình tiêu biểu,

1. Cấp trung ương: Viện nghiên cứu Nam Hải, thuộc Viện Khoa học xã hội Trung Quốc, năm 2004 xuất bản 2 quyển, “Nghiên cứu vấn đề quần đảo / 群島問題研究” và “Nghiên cứu về lịch sử quyền lợi và lịch sử thủy vực / 歷史性權利與歷史性水域硏究” ; Sở nghiên cứu biển Nam Hải thuộc Viện khoa học Trung Quốc, năm 1975 xuất bản “Báo cáo sơ bộ về việc điều tra tổng hợp khu vực quần đảo Tây Sa / 西沙群島海區綜合調查初步报告”, năm 1982 xuất bản “Báo cáo về việc nghiên cứu và điều tra tổng hợp khu vực Nam Hải / 南海海區綜合調查研究报告” - tập 1, đến năm 1985 xuất bản tiếp tập 2 ; Bộ tư lệnh hải quân phối hợp với Cục bảo chứng hàng hải tổ chức hội thảo về vấn đề địa danh vào năm 1975 và in tập kỷ yếu “Tư liệu tham khảo địa danh các đảo Nam Hải nước ta / 我國南海諸島地名參考資料”; Sở thông tin- nghiên cứu khoa học kỹ thuật hải dương trực thuộc Cục hải dương quốc gia năm 1976 xuất bản “Sơ lược về hoàn cảnh tự nhiên quần đảo Nam Sa / 南沙群島自然環境簡介”, v.v….các tài liệu này phần lớn thuộc dạng “ lưu hành nội bộ”. Bên cạnh đó, một số nhà xuất bản trung ương cũng xuất bản nhiều công trình thuộc dạng sưu tập, hệ thống tư liệu hoặc chuyên khảo khá quy mô, nhà xuất bản Nhân Dân Bắc Kinh năm 1981 xuất bản “Quần đảo Tây Sa và quần đảo Nam Sa từ xưa đến nay là thuộc lãnh thổ Trung Quốc / 西沙群島和南沙群島自古以来來就是中國的領土”; nhà xuất bản Trung Hoa Thư cục Bắc Kinh năm 1981 xuất bản “ Khảo luận về lịch sử địa lý các đảo Nam Hải / 南海諸島史地考證論集” của Hàn Chấn Hoa, năm 1986 xuất bản “ Sưu tập chú giải địa danh Nam Hải / 南海地名滙釋 ”….

2. Cấp tỉnh: mỗi tỉnh ven biển Trung Quốc đều có cơ quan nghiên cứu chung về hải dương, trong chủ đề riêng về vùng biển và các đảo Nam hải, hai tỉnh Quảng Đông và Phúc Kiến chuyên sâu hơn các nơi khác. Năm 1974, Sở hàng hải Quảng Châu xuất bản “Kỷ yếu lịch sử địa lý các quần đảo Tây Sa, Nam Sa / 西沙南沙等群島的歷史地理紀要”; tháng 9 năm 1974 Bảo tàng lịch sử tỉnh Quảng Đông xuất bản “Hiện vật khảo cổ Tây Sa / 西沙文物- 中國南海諸島之一”; năm 1976, Sở ngoại vụ Quảng Đông xuất bản một loạt các sách “Khái thuật về địa lý các đảo Nam Hải nước ta / 我國南海諸島- 地理概述 ”, “Vấn đề đối ngoại về các đảo Nam Hải nước ta / 我國南海諸島- 涉外問題”, “Khái luận về chủ quyền đối với các đảo Nam Hải nước ta / 我國南海諸島- 主權概論”; năm 1987, Hội đồng Địa danh tỉnh Quảng Đông xuất bản “ Tập họp tư liệu về địa danh các đảo Nam Hải / 南海諸島地名資料滙編” [tài liệu nội bộ]; năm 1989, nhà xuất bản Nhân Dân Hải Nam xuất bản “ Sơ lược địa chí các đảo Nam Hải / 南海諸島志略” của Trần Sử Kiên 陳史堅; năm 1999, nhà xuất bản Nhân Dân Phúc Kiến xuất bản “ Nghiên cứu cương vực Nam Hải Trung Quốc / 中國南海諸島研究” của Lý Kim Minh 李金明 ; năm 2003 nhà xuất bản Giáo dục Hắc Long Giang xuất bản “ Lịch sử và hiện trạng biển nam Trung Quốc / 南中國海歷史與現狀” của Lý Quốc Cường 李國强….

3. Các trường đại học: Khoa nghiên cứu Nam dương thuộc Đại học Hạ Môn trong 2 năm 1975, 1976 đã xuất bản trọn bộ 6 cuốn “ Tổng hợp sử liệu các đảo Nam Hải nước ta /我國南海諸島史料滙編” ; Khoa địa lý Đại học sư phạm Hoa Nam vào năm 1983 xuất bản “Nghiên cứu địa danh các đảo Nam Hải / 南海諸島地名研究” [của tác giả Lưu Nam Uy劉南威, lưu hành nội bộ] ; Khoa nghiên cứu Nam Hải Đại học Trung Sơn năm 1991 xuất bản “ Nghiên cứu chuyên đề lịch sử địa lý quần đảo Nam sa / 南沙群島歷史地理研究專集” ; Trung tâm nghiên cứu Châu Á thuộc Đại học Hương Cảng năm 2003 xuất bản “Luận chứng về lịch sử địa lý các đảo Nam Hải / 南海諸島史地論證” [ tuyển các bài viết của Hàn Chấn Hoa].

Tình hình nghiên cứu về lịch sử địa lý Nam Hải cho thấy phần lớn đều có liên đới đến chủ đề địa danh các đảo Nam Hải, cho đến những năm đầu thế kỷ XXI, một danh mục sơ bộ cho thấy đã có gần 50 công trình được xuất bản [xem Phụ lục 2]. Các công trình này nhằm chứng minh rằng, đối với các đảo Nam Hải, trên lý thuyết, người Trung Quốc đã nắm được bốn điều sớm nhất là: phát hiện sớm nhất, đặt tên sớm nhất, khai thác sớm nhất và thực thi chủ quyền sớm nhất.

II. Các nghiên cứu chuyên đề địa danh các đảo Nam Hải

Vấn đề nghiên cứu địa danh Nam Hải để phục vụ cho việc định danh các đảo Nam Hải và từng cá thể trong các quần đảo kể cả tên các hải đạo là việc rất quan trọng, vì hệ thống địa danh này sẽ được sử dụng thống nhất trong mọi công trình nghiên cứu thuộc nhiều lĩnh vực. Không khó hiểu khi thấy rằng công việc này được học giới và chính giới Trung Quốc tỏ ra quan tâm đặc biệt. Nghiên cứu các địa danh đã từng xuất hiện trong lịch sử nhằm thiết lập một hệ thống địa danh mới mang bóng dáng lịch sử là việc cấp thiết và cần có những lý luận trôi chảy để cho ra những công trình có thể thuyết phục dư luận. Trong phạm vi nghiên cứu lịch sử địa danh Nam Hải, mục tiêu cốt lõi là phải làm sao kết nối các địa danh từ những tư liệu rời rạc của/qua nhiều thời kỳ và không ít mâu thuẫn thành một chuỗi tiếp biến hợp lý và hoàn chỉnh, điều này thực sự là một công việc đầy khó khăn. Ấn phẩm chuyên đề về địa danh Nam Hải xuất hiện sớm có thể biết được là công trình cá nhân của học giả Nhiêu Tông Di 饒宗頣 “Nhận định mới về địa danh Nam Hải - Lập luận theo những tư liệu mới trong ‘Vĩnh Lạc đại điển’ / 南海地名新商榷 - 据永樂大典新資料立論”, công trình này do Đại học Hương Cảng xuất bản năm 1961. Tên sách này nhắc đến bộ tùng thư Vĩnh Lạc đại điển ¹, đây là bộ tùng thư được thực hiện trong triều Vĩnh Lạc [Minh], tập hợp các trứ tác lớn nhỏ thuộc nhiều lĩnh vực, được xem như một kho sách cực lớn, tỉ như Tứ Khố toàn thư đời Thanh. Vĩnh Lạc đại điển tản lạc mất mát gần hết, các học giả sau này thỉnh thoảng tìm lại được một ít sách nhỏ trong tùng thư đó, liên quan đến lịch sử địa lý Nam Hải có thể thấy các sách được viết thời Tống như Lĩnh Ngoại Đại Đáp 嶺外代答(1178) của Chu Khứ Phi 周去非 ², Chư Phiên Chí 諸蕃志(1225) của Triệu Nhữ Quát趙汝适 ³ v.v.. Dựa vào các tư liệu trong những ấn bản còn sót lại của tùng thư này, Nhiêu Tông Di tiến hành khảo chứng một số địa danh cổ ở vùng biển Nam Hải. [ Dần về sau này, mấy sách có nội dung riêng biệt như trên được xuất bản thành sách độc lập, và người ta cũng ít khi nhắc đến bộ tùng thư chứa nó nữa. ]

Công trình nghiên cứu có hệ thống, tổng quát và toàn diện tất cả các tên gọi cho các đảo toàn vùng biển Nam Hải được biết đến vào hơn hai mươi năm sau, năm 1983, trường Đại học sư phạm Hoa Nam xuất bản công trình “Nghiên cứu địa danh các đảo Nam Hải / 南海諸島地名研究” của giáo sư Lưu Nam Uy, tuy nhiên, công trình này chỉ giới hạn tham khảo nội bộ. Trải qua hơn mười năm thảo luận chỉnh lý, năm 1996, công trình của Lưu Nam Uy được nhà xuất bản Khoa học [Bắc Kinh] xuất bản lại với tên “ Bản thảo khảo luận về địa danh các đảo Nam Hải Trung Quốc / 中國南海諸島地名論稿”, bản in lần 2 cảo luận địa danh này được thẩm định và góp ý của hai chuyên gia là giáo sư Đại học sư phạm Bắc Kinh, Phó tổng thư ký Hội nghiên cứu địa danh Trung Quốc Trử Á Bình 褚亞平⁴ và giáo sư Đại học sư phạm Hoa Nam, Cố vấn Hội nghiên cứu địa danh tỉnh Quảng Đông Tăng Chiêu Toàn 曾昭璇, công trình được xem là khá hoàn chỉnh này phải trải qua một thời gian nghiên cứu lâu dài, được các chuyên gia đầu ngành bình duyệt cẩn thận như vậy đủ cho thấy sự rắc rối phức tạp và mức độ hệ trọng cần thiết của đề tài này.

Tư liệu 1

Mục lục sách Bản thảo khảo luận về địa danh các đảo Nam Hải Trung Quốc

Lời Tựa 1. Trử Á Bình

序一 褚亞平

Lời Tựa 2. Tăng Chiêu Toàn

序二 曾昭璇

Lời Nói đầu. Lưu Nam Uy

前言 劉南威

* Các đảo Nam Hải của Trung Quốc

中國的南海諸島

* Địa danh cổ các đảo Nam Hải

南海諸島古地名

* Tên gọi thông tục các đảo Nam Hải của người Quỳnh Châu

南海諸島瓊人俗名

* Cách gọi tên các đảo Nam Hải thời cổ đại Trung Quốc

中國古代對南海諸島的命名

* The nomenclature of the South China Sea islands in ancient China

(bản dịch Anh ngữ do Tiêu Linh, đăng trên Chinese Geographical

Science, kỳ 1, năm 1995)

* Phân tích địa danh hiện hành các đảo Nam Hải

現行南海諸島地名分析

* Thẩm định địa danh các đảo Nam Hải

南海諸島地名審定

* Địa danh thường dùng theo tập quán của ngư dân trong “Địa

danh tiêu chuẩn bộ phận các đảo Nam Hải nước ta” – Thành

quả chủ yếu của việc thẩm định địa danh các đảo Nam Hải.

“我國南海諸島部分標凖地名” 中的漁民習用地名 - 南海諸島

地名審定的主要成果

* Phụ lục: “Địa danh tiêu chuẩn bộ phận các đảo Nam Hải nước ta”

附錄: “我國南海諸島部分標凖地名”

Công trình của Lưu Nam Uy nhìn chung có chiều hướng phối hợp địa danh học lý luận với địa danh học thực tiễn. Các loại địa danh được đưa vào hệ thống và phát triển lý luận theo tiến trình tổng hợp – phân loại - phân tích. Thí dụ như trong chương “Tên gọi thông tục các đảo Nam Hải của người Quỳnh Châu”, sau khi tổng hợp và thống kê 275 tên gọi, giáo sư Lưu tiến hành phân loại các tên gọi, kết quả cho thấy có 11 đặc trưng, gồm các tên được đặt dựa vào: Địa mạo, Khí hậu, Thuỷ văn, Sinh vật, Hải sản, Vị trí, Chữ số, Mạch cốt, Lớn nhỏ, Màu sắc, Truyền thuyết. Và tiếp đến là từng tên gọi được giải thích lý do, như “đảo Ngũ Bá Nhị [địa danh tiêu chuẩn là Hoàng Lộ tiêu] vốn là nơi trước đây ngư dân nhặt được tại đây 520 thỏi bạc, vì vậy mà có tên” ⁵ Qua các nguồn tư liệu được thu thập muộn màng và nhiều nghi vấn, với các tên gọi có vẻ bất chợt và mơ hồ, chúng được nâng lên tầm mức gần như được đặt gọi có hệ thống với ý thức khoa học hẳn hoi, thoát ra khỏi quan niệm bình dân như bản chất có thể của nó.

Trong khoảng thời gian Lưu Nam Uy chỉnh sửa bản in lần thứ nhất, một sưu tập chú giải của nhiều tác giả được Trung Hoa Thư cục xuất bản năm 1986 với tên “Tập hợp và chú thích địa danh Nam Hải / 南海地名滙釋”. Về tính chất, sưu tập này cũng thuộc dạng tư liệu tập hợp những địa danh cơ bản đã được ghi nhận trong thư tịch cổ, công trình này như là sự mở rộng hơn so với sách của Nhiêu Tông Di, phạm vi thu thập từ nhiều nguồn tư liệu khác, ngoài Vĩnh Lạc đại điển. Đây là bước tập hợp tư liệu cơ bản nhằm phục vụ công tác soạn thảo địa danh của chính phủ, mặt khác nó cũng là tư liệu nền tảng dùng để tham khảo chung cho việc nghiên cứu lịch sử địa lý Đông Nam Á và các công trình nghiên cứu chuyên biệt về các đảo Nam Hải.

Nhiều nghiên cứu ngắn chỉ lấy những cụm / nhóm địa danh thuộc các quần đảo trong vùng Nam Hải làm đối tượng cũng cần phải nhắc đến như bài viết “ Khảo thích một vài địa danh trong các đảo Nam Hải / 南海諸島几个地名考釋” của phó giáo sư Khoa nghiên cứu Nam Dương Đại học Hạ Môn Ngô Phượng Bân吳鳳斌 ⁶; “ Khảo về địa danh cổ ở quần đảo Nam Sa / 南沙群島古地名考” của Hàn Chấn Hoa ⁷ ; “Cách gọi tên các đảo Nam Sa thời cổ đại Trung Quốc / 中國古代對南沙群島的命名” của Lưu Nam Uy ⁸. Ở một góc độ khác, việc dùng nguồn tài liệu ngoài Trung Quốc cũng có vài nghiên cứu đáng kể, dùng tư liệu của các nước phương Tây để nghiên cứu địa danh các đảo Nam Hải có thể thấy qua bài “ Khảo đính một số điều mục liên quan trong tư liệu Bồ Đào Nha trước thế kỷ XVI ghi chép đến quần đảo Tây Sa thuộc về Trung Quốc / 十六世紀前期葡萄牙記載上有關西沙群島歸屬中國的幾條資料考訂” của Hàn Chấn Hoa ⁹, và một bài khác cũng của Hàn Chấn Hoa “ Phạ Lạp Tắc Nhĩ [Paracel] trong sử tịch Tây phương không phải là quần đảo Tây Sa nước ta / 西方史籍上的帕拉塞爾不是我國西沙群島”¹⁰; dựa trên sử liệu Việt Nam để khảo biện về cách gọi tên Hoàng Sa và Trường Sa cũng đáng lưu ý qua các bài viết “ Khảo về nơi nay là Bãi Cát Vàng, Bãi Trường Sa / 𡌣𡑪鐄,𡌣長沙今地考”của Hàn Chấn Hoa¹¹ và “Sách Phủ biên tạp lục và vấn đề cái gọi là ‘Hoàng Sa’, ‘Trường Sa’ / ‘撫邊雜錄’ 與所謂 ‘黄沙’, ‘長沙’ 問題” của hai giáo sư Khoa lịch sử Đại học Trịnh Châu là Đới Khả Lai 戴可來và Vu Hướng Đông于向東 ¹². Ở một góc độ khác nữa, vài nghiên cứu chuyên sâu và chi tiết về địa đồ cổ - lĩnh vực vốn có quan hệ khắng khít với địa danh – cũng đáng phải biết đến, tiêu biểu như “Nghiên cứu vấn đề chủ quyền các đảo Nam Hải qua ghi nhận trong địa đồ cổ / 古地圖記載南海諸島主權問題研究” của Ngô Phượng Bân¹³, đây là bài viết gợi một cái nhìn tổng thể về nguồn tư liệu địa đồ của hai thời Minh, Thanh và cách lập luận về sự diễn biến địa danh trên các địa đồ được trưng dẫn, tuy nhiên, việc liệt kê các địa đồ cổ không mang tính toàn diện và việc phân tích/giải thích các địa danh trên ấy chỉ giới hạn theo chủ ý của tác giả.

Cũng trong thời gian giáo sư Lưu Nam Uy tu chỉnh công trình riêng, một tập hợp tư liệu địa danh và nghiên cứu địa danh các đảo Nam Hải được nhà xuất bản Địa đồ tỉnh Quảng Đông xuất bản vào năm 1987, công trình này do Trần Sử Kiên 陳史堅chủ biên, mang tên “ Tập hợp tư liệu về địa danh các đảo Nam Hải / 南海諸島地名資料汇編”. Ấn phẩm lưu hành nội bộ này chứa đựng nhiều tư liệu quan trọng, thậm chí có thể nói rằng nó là công trình chuyên đề tiêu biểu của khoảng 30 năm gần đây. Công trình này được thực hiện từ năm 1980 dưới sự phối hợp của nhiều cơ quan quốc gia và chính quyền địa phương tỉnh Quảng Đông, cụ thể gồm: Bộ Ngoại giao, Hội Địa danh Trung Quốc, Phòng Nghiên cứu biển Nam Hải thuộc Viện Khoa học Trung Quốc, Khoa nghiên cứu Nam Dương Đại học Hạ Môn, Hạm đội Hải quân Nam Hải, Phân cục hải dương Nam Hải thuộc Cục Hải dương Quốc gia, Quân khu Quảng Châu, Cục Đo đạc Quảng Đông, Sở ngoại vụ Quảng Đông, Thư viện Trung Sơn tỉnh Quảng Đông, Bảo tàng tỉnh Quảng Đông, Khoa Địa lý Đại học sư phạm Hoa Nam, Khoa Lịch sử Đại học Trung Sơn, Khu Hành chính Hải Nam ¹⁴. Ban biên tập gồm 6 người ¹⁵ và Hội đồng thẩm định gồm 14 người ¹⁶, thành phần liên hợp của ban soạn thảo/ thẩm định này cho thấy mức độ quan yếu của vấn đề và yêu cầu khắt khe trong nội dung ấn phẩm. Cũng cần lưu ý thêm về quá trình thực hiện sưu tập này, với các niên điểm: 1980 khởi thảo – 1983 là năm Quốc vụ viện Trung Quốc công bố bảng Địa danh tiêu chuẩn các đảo Nam Hải - 1986 công trình hoàn thành và xuất bản, diễn biến này cho thấy quá trình điều tra, nghiên cứu vội vã và mặt khác cũng cho thấy vai trò quan trọng của việc thiết lập hệ thống địa danh tiêu chuẩn các đảo Nam Hải.

Tư liệu 2

Mục lục [giản lược] sách Tập hợp tư liệu về địa danh các đảo Nam Hải,

phần I: Địa danh tiêu chuẩn và địa danh ngư dân

標凖地名和漁民地名

1/ Điều tra diện rộng địa danh các đảo Nam Hải

南海諸島地名普查

2/ Địa danh đáy biển Nam Hải

南海海底地名

3/ Tình hình đặt tên các đảo Nam Hải của chính phủ

nước ta trong lịch sử

歷史上我國政府為南海諸島命名的情况

4/ Tập hợp tư liệu điều tra ngư dân.

漁民調查資料汇編

phần II: Tổng thuật về địa lý, ghi chép và tìm hiểu nguồn gốc địa danh.

地理綜述地名志和地名探源

1/ Tổng thuật địa lý các đảo Nam Hải.

南海諸島地理綜述

2/ Ghi chép địa danh các đảo Nam Hải.

南海諸島地名志

3/ Ghi chép địa danh đáy biển Nam Hải.

南海海底資源

4/ Bảng biểu địa danh các đảo Nam Hải.

南海諸島地名表

5/ Tìm hiểu nguồn gốc địa danh các đảo Nam Hải.

南海諸島地名探源

6/ Nguồn gốc một số địa danh tiếng nước ngoài của

các đảo Nam Hải trong lịch sử.

歷史上一些南海諸島外文地名的來源

7/ Tư liệu lịch sử liên quan đến địa danh các đảo Nam Hải.

與南海諸島地名有關的地名

8/ Tư liệu tham khảo khác.

其他参考資料

phần III: Tuyển các bài viết về địa danh các đảo Nam Hải.

南海諸島地名論文選

1/ Quá trình tranh chấp quần đảo Tây Sa và quần đảo

Nam Sa. Tân Hoa Xã

西沙群島和南沙群島爭端的由來. 新華社

2/ Khảo về Trường Sa Thạch Đường. Văn Hoán Nhiên -

Nữu Trọng Huân

石塘長沙考. 文煥然 - 鈕仲勛

3/ “Hoàng Sa”, “Trường Sa” ghi chép trong sử tịch

Việt Nam không phải là quần đảo Tây Sa- Nam Sa

của nước ta. Quách Vĩnh Phương

越南史籍記載的 ‘黃沙’, ‘長沙’ 決非我西沙, 南沙群島.

郭永芳

4/ Khảo chứng địa danh ngư dân.

Trần Sử Kiên- Tăng Khánh Cương

漁民地名考証二篇. 陳史堅 - 曾慶剛

5/ Thử phân chia tầng lớp và loại mục địa danh các đảo

Nam Hải. Tăng Khánh Cương

試分南海諸島地名的層次和類別. 曾慶剛

6/ Khảo về Thất Châu Dương. Đàm Kỳ Tương

phụ, Thư của Hạ Nãi gởi Đàm Kỳ Tương.

七洲洋考. 譚其驤 ; 附: 夏鼐致譚其驤函

7/ Khảo về Thất Châu Dương, nơi Tống Đoan Tông ghé qua.

Đàm Kỳ Tương phụ, Bốn bức thư thảo luận giữa Hạ Nãi và Đàm Kỳ Tương.

宋端宗到過的 ‘七洲洋’ 考. 譚其驤

附: 夏鼐與譚其驤通信四函

8/ Lai lịch địa danh các đảo Nam Hải và sự thực lịch sử

việc bảo vệ lãnh thổ Trung Quốc. Quách Chấn Càn

phụ, Chủ nhân của các đảo Nam Hải

南海諸島地名的由來與中國捍衛領土史實. 郭振乾

附: 南海諸島的主人

9/ Vấn đề liên quan giữa địa danh và chủ quyền lãnh thổ

các đảo Nam Hải. Hàn Chấn Hoa- Lâm Kim Chi

關于南海諸島的領土主權和地名問題. 韓振華-林金枝

10/ Quần đảo Nam Sa và các quần đảo Đông, Tây, Trung Sa

đều thuộc lãnh thổ Trung Quốc. Chu Khiết

南沙群島和東,西,中沙群島一向是中國的領土. 朱偰

11/ Sơ khảo về lịch sử quần đảo Đông Sa. Lâm Kim Chi.

東沙群島地理志略. 林金枝

12/ Nghiên cứu sơ bộ địa danh các đảo Nam Hải. Cúc Kế Võ

南海諸島地名的初步研究. 鞠繼武

13/ Phê bình sách Sơ lược địa lý các đảo Nam Hải. Chấn Minh

評 “南海諸島地理志略”. 震明

14/ Phạ Lạp Tắc Nhĩ [Paracel] trong sử tịch Tây phương

không phải là quần đảo Tây Sa nước ta. Hàn Chấn Hoa

西方史籍上的帕拉塞爾不是我國西沙群島. 韓振華

15/ Hoàn cảnh tự nhiên các quần đảo Tây, Nam, Trung Sa.

Phối hợp điều tra của Cục Thuỷ sản Khu hành chính

Hải Nam, Công ty quốc doanh Thuỷ sản Nam Hải

và Sở nghiên cứu thuỷ sản Hải Nam.

西,南,中沙群島的自然環境. 海南行政區水產局,

國營南海水產公司, 海南水產研究 聯合調查組

16/ Tên gọi của ngư dân nước ta đối với các đảo, đá ở

quần đảo Nam Sa. Trần Sử Kiên

我國漁民對南沙群島各島礁的命名. 陳史堅

17/ Tổng thuật địa danh ngư dân quần đảo Nam Sa.

Quách Chấn Càn.

南海諸島漁民地名綜述. 郭振乾

18/ Khảo về tục danh các đảo Nam Hải của người Quỳnh Châu

Lưu Nam Uy.

南海諸島瓊人俗名考. 劉南威

19/ Tìm hiểu sơ bộ về “Thuỷ lộ bạc”. Hà Kỷ Sanh

“水路簿” 初探. 何紀生

20/ Việt Nam ngang nhiên đặt tên các bộ phận đảo, đá các

quần đảo Tây Sa, Nam Sa của nước ta. Trần Sử Kiên.

越南擅自對我西沙南沙群島部分島礁定名. 陳史堅

21/ Đặc trưng địa chất, địa mạo các đảo Nam Hải nước ta.

Tạ Dĩ Huyên

我國南海諸島的地質地貌特徵, 謝以萱

22/ Đặc trưng địa mạo các đảo, đá quần đảo Tây Sa.

Hoàng Kim Sâm- Chu Viên Trí- Tạ Dĩ Huyên-

Trần Thiệu Mưu.

西沙群島島礁地貌特征.

黄金森- 朱袁智- 謝以萱- 陳紹謀

23/ Báo cáo sơ bộ việc khảo sát địa mạo các nhóm đá

Vĩnh Lạc, Tuyên Đức quần đảo Tây Sa.

Tăng Chiêu Toàn- Hoàng Thiếu Mẫn- Đàm Đức Long-

Khâu Thế Quân- Tăng Địch Minh.

西沙群島永樂環礁, 宣德環礁地貌考察初步报告.

曾昭璇- 黄少敏- 譚德隆- 丘世均- 曾廸鳴

24/ Hoàn cảnh địa lý tự nhiên nhóm đá Vĩnh Lạc.

Khâu Thế Quân.

永樂環礁自然地理環境. 丘世均

25/ Khái quát tình trạng dưới nước quần đảo Trung Sa.

Tạ Dĩ Huyên.

中沙群島水下地形概况. 謝以萱

26/ Đặc trưng địa mạo đảo Hoàng Nham.

Hứa Tông Phiên- Chung Tấn Lương

黄岩島的地貌特征. 許宗藩- 鐘晋梁

27/ Địa mạo học về nhóm đá Trịnh Hoà quần đảo Nam Sa.

Quách Lệnh Trí.

中國南沙群島鄭和群礁的地貌學. 郭令智

28/ Khái quát địa chất đảo Thái Bình quần đảo Nam Sa.

Lý Dục Anh

南沙群島太平島地質概况. 李毓英

29/ Ghi chép thực địa cuộc khảo sát bãi Vạn An, bãi Hải Mã

và đá Bán Nguyệt. Chung Tấn Lương

萬安灘, 海馬灘, 半月礁考察記實. 鐘晋梁

30/ Bãi cát ngầm Tăng Mẫu. Chung Tấn Lương

曾母暗沙. 鐘晋梁

Các vấn đề nổi bật thuộc lĩnh vực tư liệu - trong ấn phẩm có nội dung khá rộng này- là các tư liệu cổ có liên quan đến địa danh hai quần đảo mà nay Trung Quốc gọi là Tây Sa và Nam Sa cũng như về tên vùng biển quanh hai quần đảo này, chúng nằm rải trong thư tịch các loại từ thời Đông Hán đến Thanh. Một nguồn tư liệu dân gian không mấy chắc chắn chiếm phần đáng kể trong ấn phẩm là phần tư liệu và nghiên cứu tư liệu các bản sao “Canh lộ bạc”, tức các ghi chép có liên quan đến tên đảo theo tập quán ngư dân. Hầu hết các ghi chép theo dạng “Canh lộ bạc” được giới thiệu là thành quả sưu tập điền dã của đợt điều tra rộng về địa danh các đảo Nam Hải trong khoảng những năm 1980 - 1982, các đoàn công tác gom về được 10 tập ghi chép lịch hành trình hoặc kinh nghiệm đi biển lưu truyền trong các gia đình làm nghề đánh cá cư trú quanh các huyện Văn Xương, Quỳnh Hải, Tam Á, Lâm Cao ¹⁷, 1 tập ghi chép qua lời kể lại của ngư dân Mông Toàn Châu蒙全洲, và 1 bức hải đồ của Phù Hoằng Quang符宏光. Bộ sưu tập 12 loại này tổng cộng có 275 tên gọi cho các đảo thuộc phạm vi hai quần đảo Tây Sa và Nam Sa, có nhiều tên gọi giống và khác nhau giữa các “Canh lộ bạc” và cũng nhiều sai biệt giữa chúng so với tư liệu thư tịch cổ. Theo nhận định của nhóm sưu tập, “Canh lộ bạc” các loại xuất hiện trong khoảng 100 năm từ cuối Thanh đến năm 1949 ¹⁸. Bản sao “Canh lộ bạc” trước đây được giới thiệu sơ bộ trên Nhân Dân nhật báo [số ra ngày 25 tháng 4 năm 1983, cùng ngày với việc Quốc vụ viện công bố bảng Địa danh tiêu chuẩn các đảo Nam Hải, (xem PL.1)], trong ấn phẩm này, nó được tổng hợp đối chiếu với hệ thống địa danh tiêu chuẩn, tuy nhiên, việc xuất hiện đột ngột và khá muộn của loại tài liệu này đã/sẽ gây không ít khó khăn cho giới nghiên cứu, nhất là trong việc tiếp cận và thẩm định tính chân thực của nó.

Việc thám sát, nghiên cứu và thảo luận về địa danh cũng như các vấn đề liên quan đến địa danh các đảo Nam Hải cũng chiếm một dung lượng lớn trong ấn phẩm Tập hợp tư liệu về địa danh các đảo Nam Hải. Về tính chất, phần nghiên cứu này chia hai mảng rõ rệt, một là nghiên cứu về nguồn tư liệu cổ Trung Quốc và hai là khảo biện về nguồn tư liệu ngoài Trung Quốc.

Hộp Tư liệu 2 cho thấy có nhiều báo cáo về địa lý tự nhiên, mặc dù chúng liên quan rất ít đến chủ đề địa danh nhưng vẫn được tập hợp, việc này, một mặt nó nói lên sự truy tìm khai thác các mối liên hệ với đối tượng đến mức rất cặn kẽ, và mặt khác, có lẽ nhằm thể hiện tính khoa học hay ít ra là hướng chủ đề đến với mục tiêu khoa học.

Bản thảo khảo luận về địa danh các đảo Nam Hải Trung Quốc của Lưu Nam Uy và Tập hợp tư liệu về địa danh các đảo Nam Hải do Trần Sử Kiên chủ biên bổ túc cho nhau và cho một cái nhìn toàn diện về tình hình địa danh các đảo Nam Hải cũng như diễn biến của quá trình dựng đặt các địa danh này. Nội dung hai sách này có nhiều bộ phận tương đồng, sách của giáo sư Lưu phối hợp lý luận và thực tiễn, còn sách của chuyên gia Trần ¹⁹ phong phú về tư liệu các loại, cả hai sách này ra đời trong bối cảnh chung khá thuận lợi. Ngành học tiếp thu từ phương Tây với tên gọi / thuật ngữ Địa danh học [toponymy] được biết đến ở Trung Quốc vào năm 1928 ²⁰, trải qua mấy mươi năm xây dựng kiện toàn, đã thành thục từ khâu vận dụng phương pháp mới cho thích hợp với phương pháp truyền thống [địa danh học lý luận] cho đến công tác điều tra địa danh hiện tại và đối chiếu so sánh địa danh cổ kim [địa danh học thực tiễn]. Trong khoảng thời gian 20 năm cuối thế kỷ XX, theo Hoa Lâm Phủ 華林甫trong Khảo luận về lịch sử địa danh học Trung Quốc (2002), toàn Trung Quốc xuất bản hơn 50 tựa sách chuyên về lĩnh vực địa danh ²¹, căn cứ theo danh mục các sách Hoa Lâm Phủ liệt kê và dẫn dụng, có thể phân thành 3 nhóm, gồm: giáo trình địa danh học, sách nghiên cứu địa danh và từ điển địa danh. Nhóm sách nghiên cứu về địa danh phân làm 2 loại: loại nghiên cứu địa danh phạm vi tổng quát cả nước và loại nghiên cứu địa danh từng vùng hoặc từng tỉnh. Hình như có sự ưu tiên đặc biệt nào đó cho việc nghiên cứu địa danh các nơi chưa định giới, nên loại sách nghiên cứu địa danh theo vùng/tỉnh có 4 sách, trong đó 2 sách về nơi biên cương xung yếu là “ Tìm hiểu nguồn gốc địa danh Vân Nam /雲南地名探源” (Ngô Quang Phạm/ 吳光范) và “ Khái thuyết địa danh Tân Cương / 新疆地名概說” (Ngưu Nhữ Thần/ 牛汝辰) và nghiên cứu theo vùng là 2 sách đã điểm qua, tức Bản thảo khảo luận về địa danh các đảo Nam Hải Trung Quốc của Lưu Nam Uy và Tập hợp tư liệu về địa danh các đảo Nam Hải.

III. Vài lời kết

Với mốc thời gian giới hạn trong bài viết này là từ năm 1950 đến 2005. Qua một số bài viết tiêu biểu, một số ấn phẩm có liên quan đến vấn đề địa danh và đặc biệt là 2 công trình quan trọng lấy địa danh các đảo Nam Hải làm đối tượng khảo sát và nghiên cứu, có thể đi đến vài kết luận chủ quan.

Điểm nổi bật dễ nhận thấy là, việc chuyên nghiệp hoá cho đề tài nghiên cứu tổng quan các đảo Nam Hải thực sự chỉ bắt đầu khoảng năm 1975 và việc chuyên sâu về địa danh Nam Hải thì phải đến sau năm 1980. Những mốc thời gian đó không hẳn là biểu đồ phản ánh xu thế tiến triển tự nhiên trong học thuật, người ta có thể liên tưởng hoặc gắn kết chúng với những thời điểm mà nhà cầm quyền Trung Quốc tiến hành việc chiếm cứ Tây Sa và một phần Nam Sa ở vùng biển Nam Hải.

Ưu điểm nổi bật về học thuật - khác với thời điểm 1930s với những bài viết nông cạn - giai đoạn này có được nét bài bản cần thiết trong nghiên cứu, hầu hết các tư liệu lịch sử được làm thành hệ thống, phần nào tạo thuận lợi chung cho giới nghiên cứu trong và ngoài Trung Quốc trong việc tìm tư liệu nguồn²², các luận văn hoặc các công trình nghiên cứu thường trích dẫn rất nhiều tư liệu, và hầu hết được ghi nguồn cẩn thận.

Nhược điểm tiềm ẩn có chủ ý đáng phải ghi nhận 2 điểm: một là, đối với các công trình sưu tập tư liệu cổ [ kể cả Tập hợp tư liệu về địa danh các đảo Nam Hải] đều không kèm văn bản gốc qua các hình thức chụp, việc gõ lại bằng font chữ hiện đại nội dung văn bản cổ tuy cần thiết, nhưng do đặc thù thư tịch cổ và mức độ quan trọng của đề tài, học giới khó thể trích dẫn các nội dung này để thực hiện các nghiên cứu khác ; hai là, đối với các công trình nghiên cứu dựa trên tư liệu cổ [ kể cả Bản thảo khảo luận về địa danh các đảo Nam Hải Trung Quốc của Lưu Nam Uy], các tác giả đều trích dẫn nội dung văn bản ngắt đoạn, kể cả các đoạn văn có ý nghĩa then chốt trong mạch lý luận, nhiều tư liệu tuy có ghi đúng nguồn nhưng lại sai nội dung, đồng thời cũng không minh hoạ văn bản gốc. Hai nhược điểm này vừa gây tác động xấu trong không khí học thuật vừa làm mất giá trị pháp lý mà các tác giả hướng đến.

Cuối cùng, cho dù còn rất nhiều điểm chưa hợp lý, thành tựu của các nghiên cứu về địa danh các đảo Nam Hải dưới nhiều hình thức nói chung vẫn góp phần đáng kể vào việc thiết lập hệ thống Địa danh tiêu chuẩn. [ Ngày 25 tháng 4 năm 1983, trên Nhân Dân nhật báo, Hội Địa danh Trung Quốc thừa lệnh Quốc vụ viện công bố bảng “ Địa danh tiêu chuẩn bộ phận các đảo Nam Hải nước ta / 我國南海諸島部分標凖地名” với 287 tên các loại gồm tên biển, tên quần đảo, tên nhóm đảo, tên đảo, đá, bãi, bãi ngầm…( xem phụ lục 1)]. Kể từ ngày công bố Địa danh tiêu chuẩn về sau, các công trình nghiên cứu nói chung nhằm vào mục đích thuyết minh cho sự hợp lý của hệ thống địa danh đã được chuẩn hoá ấy.

IV. Vài ý kiến thảo luận.

Từ những kinh nghiệm trong khi thực hiện công trình Khảo luận về địa danh các đảo Nam Hải nói chung và bài viết này nói nói riêng, tôi có vài ý góp như sau:

* Về tổng quan, ngành địa danh học nước ta chưa được chú ý, cả về lý luận và thực tiễn.

* Trong mảng liên quan đến vấn đề địa danh thực tiễn, các khảo cứu chung thuộc lĩnh vực lịch sử-địa lý hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa chỉ mới dừng lại ở phạm vi “bảng tên gọi”, chưa có chuyên đề tìm hiểu nguồn gốc, ý nghĩa lịch sử v.v. Cũng cần thiết có các lý giải đối với cá biệt vài địa danh đã quen gọi mà không thuần Việt, cụ thể như tên bãi ngầm Bremen bank [thuộc q.đ. Hoàng Sa], không rõ từ khi nào nó được gọi là bãi Châu Nhai ²³, đây là tên gọi không phù hợp, cần được xem lại. Hoặc như bãi Jubilee bank [thuộc q.đ. Trường Sa], trong bảng tên gọi viết là “ bãi Ngọc Điền (bãi Chu Ứng)” ²⁴, về hình thức, cách ghi này xem tên gọi bãi Chu Ứng như một phụ danh hoặc đồng danh, cách ghi tên gọi này cũng không phù hợp, nên xem lại.

* Cần có sự công bố của chính phủ về bảng tên gọi các đảo thuộc hai quần đảo HS-TS, ngoài việc phổ biến, cũng cần nhắc lại thời điểm công bố, hoặc các lần điều chỉnh địa danh từ trước đến nay.v.v,

* Cần có một công trình riêng lấy địa danh các quần đảo, đảo trên vùng biển Đông, địa danh các vùng biên giới làm đối tượng nghiên cứu, việc này nhất thiết phải có sự phối hợp của nhiều cơ quan như Hội địa lý, Cục đo đạc bản đồ, Ban biên giới, Viện Sử học v.v. Một sổ tay tiêu chuẩn, gọn và tiện dụng, ít nhất là cho các cơ quan truyền thông.

PHẠM HOÀNG QUÂN

Chú thích:

1. Vĩnh Lạc đại điển, nguyên có tên là Văn hiến đại thành, thuộc nhóm sách loại thư [ bách khoa thư xếp theo loại], 22.877 quyển, mục lục 16 quyển, đóng thành 11.095 cuốn. Giải Tấn 解晋 - Diêu Quảng Hiếu 姚廣孝đồng giám tu, theo sắc chỉ của Minh Thành tổ (Vĩnh Lạc). Thực hiện từ năm 1403 hoàn thành năm 1407, sưu tập thành hệ thống và chú giải các trứ tác thuộc nhiều lãnh vực. Bị mất một số trong thời Gia Khánh, Đạo Quang [Thanh], năm 1900, phần lớn bị cháy lúc liên quân tám nước vào Trung Hoa. Năm 1935, Thượng Hải Thương vụ ấn thư quán góp nhặt in chụp được 15 quyển [ từ q. 11.127 đến q.11.141]; năm 1959, Trung Hoa thư cục sưu tầm in chụp được 730 quyển, đóng thành 202 cuốn, năm 1986 tìm thêm được 67 quyển, gộp chung tái bản ảnh ấn thành 16 hộp, mỗi hộp 10 cuốn. Tóm lại, bộ sách Vĩnh Lạc đại điển ban đầu gồm 22.877 quyển, nay chỉ còn 797 quyển. Công trình của Nhiêu Tông Di Nhận định mới về địa danh Nam Hải - Lập luận theo những tư liệu mới trong ‘Vĩnh Lạc đại điển xuất bản năm 1961, tức dựa trên sưu tập Vĩnh Lạc đại điển do Trung Hoa thư cục in chụp năm 1959.

2. Lĩnh ngoại đại đáp (1178), sách của Chu Khứ Phi thời Tống, có nhiều ghi chép liên quan đến lịch sử, địa lý Việt Nam, thường được học giới Trung Quốc dẫn dụng để chứng minh chủ quyền lịch sử Nam Hải. Lĩnh Ngoại đại đáp đã được Tiến sĩ M. Yu. Ulyanov dịch sang tiếng Nga với tên Lingvai daida.

3. Chư Phiên chí (1225), sách của Triệu Nhữ Quát thời Tống. Ghi chép về nhiều nước Đông Nam Á, đầu thế kỷ XX đã được dịch sang tiếng Đức và tiếng Anh.

4. Trử Á Bình được biết đến như một nhà địa danh học uy tín, chuyên sâu về phương pháp luận, chủ biên “ Cảo luận Địa danh học / 地名學稿論”, Cao đẳng giáo dục xuất bản xã, 1986 ; đồng tác giả “Giáo trình cơ sở địa danh học / 地名學基础教程”, Trung Quốc Địa đồ xuất bản xã, 1994.

5. Sđd, trang 49, nguyên văn: “五百二 (皇路礁): 漁民曾在此拾得 520块銀錠, 因而得名”

6. in trong Địa lý- Lịch sử- Chủ quyền các đảo Nam Hải/ 南海諸島歷史地理主權, Lữ Nhất Nhiên 呂一然chủ biên, Hắc Long Giang Giáo dục xuất bản xã, 1992. (trang 159- 169). [xem thêm PL.2]

7. in trong Hàn Chấn Hoa, Nam Hải chư đảo sử địa luận chứng, Hương Cảng đại học Á châu nghiên cứu trung tâm, 2003. trang 196-204. ( bài này viết năm 1990, cũng đã in trong Nam Hải chư đảo sử địa nghiên cứu, Xã hội khoa học văn hiến xuất bản xã, Bắc Kinh, 1996). [xem thêm PL.2]

8. in trong Nam Sa quần đảo lịch sử địa lý nghiên cứu chuyên tập, Trung Quốc khoa học viện Nam Sa tổng hợp khoa học khảo sát đội biên tập, Trung Sơn Đại học xuất bản xã, Quảng Châu, 1991. trang (166- 181). [xem thêm PL.2]

9. in trong Nam Hải chư đảo sử địa luận chứng, Hương Cảng đại học Á châu nghiên cứu trung tâm, 2003. (trang 354- 368). Bài này viết năm 1979, đăng trên chuyên san Nam Dương vấn đề, kỳ 5, năm 1979; cũng in lại trong Nam Hải chư đảo sử địa khảo chứng luận tập, Trung Hoa thư cục xuất bản, 1981. [xem thêm PL.2]

10. in trong Nam Hải chư đảo sử địa luận chứng, Hương Cảng đại học - Á châu nghiên cứu trung tâm, 2003. (trang 368- 438)

11. in trong Địa lý- Lịch sử- Chủ quyền các đảo Nam Hải, Lữ Nhất Nhiên chủ biên, Hắc Long Giang Giáo dục xuất bản xã, 1992. (trang 170- 193)

12. in trong Địa lý- Lịch sử- Chủ quyền các đảo Nam Hải, Lữ Nhất Nhiên chủ biên, Hắc Long Giang Giáo dục xuất bản xã, 1992. (trang 208- 217)

13. in trong Địa lý- Lịch sử- Chủ quyền các đảo Nam Hải, Lữ Nhất Nhiên chủ biên, Hắc Long Giang Giáo dục xuất bản xã, 1992. (trang 58- 81)

14. Thời gian thực hiện công trình này khu Hải Nam chưa tách thành tỉnh.

15. Trần Sử Kiên [chủ biên], Trần Đống Khang 陳棟康, Tăng Khánh Cương 曾慶剛, Quách Chấn Càn 郭振乾, Trình Khánh Hiền程慶賢, Phùng Vĩ Huân馮偉勛.

16. Lưu Nam Uy, Trang Tấn Nam莊晋南, Lý Thanh Nguyên李清源, Trương Thành Thu張成秋, Trần Sâm Cường陳森强, Trịnh Mậu鄭茂, Lâm Kim Chi林金枝, Hoàng Tuần Anh黄循英, Tăng Chiêu Toàn曾昭璇, Tăng Thành Khai 曾成開, Trình Phước Tân程福新, Tạ Vịnh Thường謝咏常, Đới Khả Lai戴可來, Cúc Kế Võ鞠繼武

17. Mười bản sao “Canh lộ bạc” được giới thiệu, so sánh và nghiên cứu đề tên các tác giả ngư dân gồm: 1/ Tô Đức Liễu蘇德柳, 2/ Bành Chính Giai彭正楷, 3/ Úc Ngọc Thanh郁玉清, 4/ Trần Vĩnh Cần陳永芹, 5/ Lâm Hồng Cẩm林鴻錦, 6/ Vương Quốc Xương王國昌, 7/ Mạch Hưng Tiển 麦興銑, 8/ Lý Căn Thâm李根深, 9/ Lư Hồng Lan盧洪蘭, 10/ Lý Khôi Mậu李魁茂.

18. tham khảo Tập hợp tư liệu về địa danh các đảo Nam Hải, sdd [tư liệu 2], phần I, mục 4 “Tập hợp tư liệu điều tra ngư dân”, (trang 62- 67).

19. lúc thực hiện công trình Tập hợp tư liệu về địa danh các đảo Nam Hải, Trần Sử Kiên là chuyên gia thẩm định các công trình nghiên cứu của Sở nghiên cứu biển Nam Hải thuộc Viện Khoa học Trung Quốc.

20. Những ghi chép theo hệ thống và khảo chứng về sự biến đổi địa danh trong thư tịch Trung Quốc có từ rất sớm, có thể thấy qua các sách địa lý, phương chí và những chú giải /đối chiếu địa danh trong các bộ sử, tuy nhiên lịch sử học thuật Trung Hoa trước Thanh không có khái niệm “địa danh học”, tức chưa tạo cho ngành học này một phương pháp có hệ thống mà chỉ [vô tình] giới hạn nó trong phạm vi kê cứu địa danh thực tiễn. Cuối Thanh đầu Dân Quốc, trong quá trình phiên dịch các sách địa lý phương Tây sang Trung văn, các học giả Trung Hoa dần nhận ra và tiếp thu các ngành học / phân môn như địa đồ học, địa danh học … Thuật ngữ toponymy lần đầu tiên được chuyển sang tiếng Trung với nghĩa địa danh học qua sách Tổng hợp Anh- Hán đại từ điển 總合英 漢大辭典do Thượng Hải Thương vụ ấn thư quán xuất bản năm 1928. (trang 2.747).

21. Tình hình các ấn phẩm chuyên đề Địa danh học này dựa theo bài “Tự luận” của Hoa Lâm Phủ “Đặc trưng và phân kỳ lịch sử Địa danh học Trung Quốc / 中國地名學史分期及其特征” và thư mục tham khảo trong sách Khảo luận về lịch sử địa danh học Trung Quốc /中 國地名學史考論. 2002

22. Một điểm đáng lưu ý là, chỉ nên tham khảo nguồn trích dẫn từ các nghiên cứu thuộc lĩnh vực này của học giới Trung Quốc, không nên lấy đoạn văn trích từ bài viết của họ làm cơ sở. Phần nhiều tư liệu cổ nhất thiết phải tìm đến các sách xuất bản khoảng những năm 1930 trở về trước.

23. Tên bãi Châu Nhai thấy trong Luận án “Quá trình xác lập chủ quyền của Việt Nam tại quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa” của Tiến sĩ Nguyễn Nhã, phụ lục 3.26- bảng 1.1 “Tên các bãi, đảo, đá ở quần đảo Hoàng Sa”. Bản in năm 2002, tr.366. Châu Nhai tức Nhai Châu, vốn là tên một địa phương thuộc phủ Quỳnh Châu, nay là thị trấn Nhai Thành, thuộc thành phố Tam Á, tỉnh Hải Nam. Địa điểm này [Bremen bank], Trung Quốc gọi Bồ Lợi Mạch than (1935), gọi Tân Mi than (1947), gọi Tây Môn ám sa (1983), gọi Tam Khuông Đại Lang (ngư dân).

24. cùng nguồn chú thích 23, trang 369. Chu Ứng là tên nhân vật thời Tam Quốc, được chúa Đông Ngô sai đi sứ phía nam. Đối với Jubilee bank [bãi Ngọc Điền], Trung Quốc gọi Chu Ứng than (1983), bảng tên năm 1935 và 1947 không ghi nhận.

PHỤ LỤC 1

Địa danh tiêu chuẩn bộ phận các đảo Nam Hải

(Nhân Dân nhật báo 25 tháng 4 năm 1983)

*Nguồn, Nam Hải chư đảo địa danh tư liệu hối biên (1987),

nguyên văn không có phần âm Hán Việt, phần này do PHQ điền thêm.

PHỤ LỤC 2

Danh mục sơ bộ [Trung văn] một số công trình nghiên cứu về các đảo Nam Hải hoặc có liên quan đến các đảo Nam Hải (1955-2005).

1. Cúc Kế Võ, Tổ Quốc đích Nam Hải chư đảo, Tân tri thức xuất bản xã, 1955.

   鞠繼武,祖國的南海諸島,新知識出版社,1955

2. Nhiêu Tông Di, Nam Hải địa danh tân thương xác – cứ “Vĩnh Lạc đại điển” tân tư liệu lập luận, Hương Cảng Đại Học, 1961

   饒宗頤,南海地名新商榷据永樂大典新資料立論,香港大學,1961

3. Chu Côn Điền, Biên cương luận văn tập, Quốc phòng nghiên cứu viện, 1964

   周昆田 等, 邊疆論文集, 國防研究院,1964

4. Bao Tuân Bành, Trung Quốc Hải quân sử, Trung hoa Tùng thư - Hải quân xuất bản xã, [Cao Hùng 1959], Đài Bắc 1970.

   包遵彭,中國海軍史,中華叢書-高雄市左營海軍出版社,1959

5. Nam Sa quần đảo tham khảo tư liệu, Hải Nam hành chính khu - Thủy sản nghiên cứu sở, 1973 (tài liệu nội bộ)

   南沙群島參考資料, 海南行政區-水產研究所,1973(資料內部)

6. Từ Tuấn Minh (chủ biên), Tây Sa, Nam Sa đẳng quần đảo đích lịch sử địa lý kỷ yếu, Quảng Châu Hàng hải xuất bản, 1974

   徐俊鳴(主編)西沙,南沙等群島的歷史地理紀要,廣州航海出版.

7. Tây Sa văn vật. Trung Quốc Nam Hải chư đảo chi nhất, Tây Sa quần đảo văn vật điều tra đội - Quảng Đông tỉnh Bác vật quán biên, Bắc Kinh Nhân Dân xuất bản xã, Tháng 9/1974.

   西 沙 文 物 - 中 國 南 海 諸 島 之 一,

   西 沙 群島文物 調查會-廣東省博物館編,北京人民出版社,1974

8. Tây Sa quần đảo hải khu tổng hợp điều tra sơ bộ báo cáo, Trung Quốc khoa học viện - Nam Hải hải dương nghiên cứu sở, 1975. (tài liệu nội bộ)

   西沙群島海區總合調查初部報告,中國科學院-

   南海海洋研究所,1975(資料內部)

9. Ngã quốc Nam Hải chư đảo địa danh tham khảo tư liệu, Trung Quốc Nhân dân giải phóng quân- Hải quân tư lệnh bộ- Hàng hải bảo chứng bộ, tháng 6/1975 (Tài liệu hội thảo, mật)

   我國南海諸島地名參考資料,

   中國人民解放軍-海軍司令部-航海保証部,1975.(討論稿,秘密)

10. Ngã quốc Nam Hải chư đảo sử liệu hối biên (3 tập), Hạ Môn Đại Học Nam Dương nghiên cứu sở biên, Tháng 5/1975

    我國南海諸島史料匯編 三冊,廈門大學南洋研究所編,1975

11. Ngã quốc Nam Hải chư đảo sử liệu hối biên, Tục biên (3 tập), Hạ Môn Đại Học Nam Dương nghiên cứu sở biên, 10-12/ 1976

    我國南海諸島史料匯編 續編三冊, 廈門大學南洋研究所編,1976

12. Ngã quốc Nam Hải chư đảo. Địa lý khái thuật, Quảng Đông tỉnh Cách mạng ủy viên hội - Ngoại sự biện công thất, 1976

    我國南海諸島地理概述, 廣東省革命委員會-外事辦公室, 1976

13. Ngã quốc Nam Hải chư đảo. Thiệp ngoại vấn đề, Quảng Đông tỉnh Cách mạng ủy viên hội - Ngoại sự biện công thất, 1976

    我國南海諸島涉外問題, 廣東省革命委員會-外事辦公室, 1976

14. Ngã quốc Nam Hải chư đảo. Chủ quyền khái luận, Quảng Đông tỉnh Cách mạng ủy viên hội - Ngoại sự biện công thất, 1976

    我國南海諸島主權概論, 廣東省革命委員會-外事辦公室, 1976

15. Nam Sa quần đảo tự nhiên hoàn cảnh giản giới, Quốc gia Hải Dương cục- Hải dương khoa kỹ tình báo nghiên cứu sở, 1976 ( tài liệu mật).

    南沙群島自然環境簡介,國家海洋局-海洋科技情報研究所(机密)

16. Nam Sa quần đảo khái huống, Trung Quốc khoa học viện -Nam Hải hải dương nghiên cứu sở, 1977. (tài liệu nội bộ)

    南沙群島概況, 中國科學院-南海海洋研究所, 1977(資料內部)

17. Tổ Quốc đích nam cương, Nam Sa quần đảo, Trung Quốc khoa học viện - Nam Hải hải dương nghiên cứu sở, Bắc Kinh, 1979

    祖國的南疆 南沙群島, 中國科學院-南海海洋研究所, 1979

18. Trần Đống Khang, Ngã quốc đích Nam Hải chư đảo, Trung Quốc Thanh niên xuất bản xã, Bắc Kinh, 1980

    陳棟康, 我國的南海諸島, 中國青年出版社,北京,1980

19. Trần Sử Kiên, Nam Sa quần đảo, Nam Hải hải dương khoa kỹ tham khảo tư liệu, Trung Quốc khoa học viện - Nam Hải hải dương nghiên cứu sở, 1980

    陳史堅, 南沙群島南海海洋科技參考資料,

    中國科學院-南海海洋研究所, 1980

20. Tây Sa quần đảo hòa Nam Sa quần đảo tự cổ dĩ lai tựu thị Trung Quốc đích lãnh thổ, Nhân Dân xuất bản xã, Bắc Kinh, 1981

    西 沙 群 島 和 南 沙 群 島 自古以 来 就 是 中 國 的 領 土, 人民出 版社,1981

21. Hàn Chấn Hoa, Nam Hải chư đảo sử địa khảo chứng luân tập, Trung Hoa thư cục, Bắc Kinh, 1981

    韓振華,南海諸島史地考證論集, 中華書局,北京, 1981

22. Nam Hải hải khu khoa học tổng hợp điều tra nghiên cứu báo cáo, Trung Quốc khoa học viện - Nam Hải hải dương nghiên cứu sở, Khoa học xuất bản xã, 1982

    南海海區科學總合調查研究報告,中國科學院-南海海洋研究所,

    科學出版社, 1982

23. Lưu Nam Uy, Nam Hải chư đảo địa danh nghiên cứu, Hoa Nam Sư phạm đại học Địa lý tùng thư, 1983. (nội bộ)

    劉南威,南海諸島地名研究, 華南師範大學地理叢書, 1983(內部)

24. Hải quân tuần dặc Nam Sa hải cương kinh qua, Trung Quốc Nam Hải chư quần đảo văn hiến vựng biên [tập 9], Đài Loan Học sinh thư cục, Đài Bắc, 1984

    海軍巡戈南沙海疆經過, 中國南海諸群島文獻彙編之九,

    臺灣學生書局, 臺北, 1984

25. Nam Hải hải khu tổng hợp điều tra nghiên cứu báo cáo-Tập 2, Trung Quốc khoa học viện- Nam Hải hải dương nghiên cứu sở, Khoa học xuất bản xã, 1985.

    南海海區科學總合調查研究報告第二集,

    中國科學院-南海海洋研究所,科學出版社,1985

26. Trần Sử Kiên và ntg, Hạo hãn đích Nam Hải, Khoa học xuất bản xã, Bắc Kinh, 1985.

    陳史堅 等,浩瀚的南海, 科學出版社,北京,1985

27. Nam Hải địa danh hối thích, ntg, Trung Hoa thư cục, Bắc Kinh, 1986.

    南海地名匯釋, 中華書局,北京, 1986

28. Trần Sử Kiên (chủ biên), Nam Hải chư đảo địa danh tư liệu hối biên, Quảng Đông tỉnh Địa danh ủy viên hội biên, Quảng Đông tỉnh địa đồ xuất bản xã xuất bản, 1987. (tài liệu nội bộ)

    陳史堅(主編),南海諸島地名資料匯編,廣東省地名委員會編,

    廣東省地圖出版社,1987 (資料內部)

29. Hàn Chấn Hoa – Lâm Kim Chi - Ngô Phượng Bân (chủ biên), Ngã quốc Nam Hải chư đảo sử liệu hối biên, Đông Phương xuất bản xã, Bắc Kinh, 1988. (phát hành quốc nội).

    韓振華-林金枝-吳鳳斌, 我國南海諸島史料匯編東方出版社,

    北京1988,(國內發行)

30. Chu Giám Thu - Lý Vạn Quyền (chủ biên), Tân biên Trịnh Hòa hàng hải đồ tập, Hải quân Hải dương trắc hội nghiên cứu sở và Đại Liên Hải vận học viện- Hàng hải sở nghiên cứu thất, Nhân Dân giao thông xuất bản xã, Bắc Kinh, 1988

    朱監秋-李萬權(主編),新編鄭和航海圖集,海軍海洋測繪研究所-

    大連海運學院航海所研究室, 人民交通出版社, 北京, 1988.

31. Trần Sử Kiên, Nam Hải chư đảo chí lược, Hải Nam Nhân Dân xuất bản xã, 1989.

    陳史堅,南海諸島志略, 海南人民出版社, 1989.

32. Lý Đông Hoa, Trung Quốc hải dương phát triển quan kiện thời địa cố án nghiên cứu, Đại An xuất bản xã, Đài Bắc, 1990.

    李東華,中國海洋發展關鍵時地個案研究,大安出版社,臺北,1990

33. Nam Sa quần đảo Lịch sử địa lý nghiên cứu chuyên tập, Trung Quốc khoa học viện - Nam Sa Tổng hợp khảo sát đội, Trung Sơn Đại học xuất bản xã, 1991. (phát hành quốc nội)

    南沙群島歷史地理研究專集,中國科學院-南沙總合考察隊,

    中山大學出版社, 1991. (國內發行)

34. Lữ Nhất Nhiên (chủ biên), Nam Hải chư đảo, Lịch sử - Địa lý - Chủ quyền, Biên cương sử địa tùng thư, Hắc Long Giang Giáo dục xuất bản xã, 1992.

    呂一然 (主編),南海諸島 歷史-地理-主權, 邊疆史地叢書,

    黑龍江教育出版社, 1992

35. Hàn Chấn Hoa, Trung Quốc dữ Đông Nam Á quan hệ sử nghiên cứu, Quảng Tây Nhân Dân xuất bản xã, 1992.

    韩振華,中國與東南亞關系史研究,廣西人民出版社,昆明, 1992

36. Lưu Nam Uy, Trung Quốc Nam Hải chư đảo địa danh luận cảo, Khoa học xuất bản xã, Bắc Kinh, 1996.

    劉南威, 中國南海諸島地名論稿, 科學出版社,北京,1996

37. Hàn Chấn Hoa, Nam Hải chư đảo sử địa nghiên cứu, Xã hội khoa học văn hiến xuất bản xã, Bắc Kinh, 1996

    韓振華,南海諸島史地研究,社會科學文獻出版社,北京,1996

38. Nam Hải tư liệu sách dẫn, Hải Nam xuất bản xã, 1998

    南海資料索引, 海南出版社, 1998

39. Lý Kim Minh, Trung Quốc Nam Hải cương vực nghiên cứu, Phúc Kiến Nhân Dân xuất bản xã, 1999.

    李金明, 中國南海疆域研究, 福建人民出版社,1999

40. Phó Côn Thành, Nam Sa tranh đoan đích do lai dữ phát triển, Hải Dương xuất bản xã, 1999.

    傅崑成, 南沙争端的由來與發展, 海洋出版社,1999

41. Nam Hải vấn đề văn hiến hối biên, Hải Nam xuất bản xã, 2001

    南海問題文獻滙編, 海南出版社,2001

42. Lý Kim Minh, Nam Sa tranh đoan dữ Quốc tế hải dương pháp, Hải Dương xuất bản xã, 2003.

    李金明, 南沙争端與國際海洋法, 海洋出版社, 2001

43. Lý Quốc Cường, Nam Trung Quốc hải lịch sử dữ hiện trạng, Hắc Long Giang giáo dục xuất bản xã, 2003.

    李國强, 南中國海歷史與現狀, 黑龍江教育出版社, 2003

44. Hàn Chấn Hoa, Nam Hải chư đảo sử địa luận chứng, Hương Cảng Đại Học Á Châu nghiên cứu trung tâm xuất bản, 2003.

    韓振華,南海諸島史地論證, 香港大學亞洲研究中心出版, 2003

45. Quần đảo vấn đề nghiên cứu, Trung Quốc Nam Hải nghiên cứu viện xuất bản, 2004.

    群島問題研究, 中國南海研究院出版,2004

46. Lịch sử tính quyền lợi dữ lịch sử tính thủy vực nghiên cứu, Trung Quốc Nam Hải nghiên cứu viện, 2004.

    歷史性權利與歷史性水域研究, 中國南海研究院出版,2004

47. Phó Côn Thành, Tùng luận Nam Sa tranh đoan, Hải Nam xuất bản xã, 2005.

    傅崑成, 從論南沙争端, 海南出版社,2005

Phạm Hoàng Quân tổng hợp từ nhiều nguồn