Tin Đại tướng Võ Nguyên Giáp từ trần
qua báo chí Việt Nam và quốc tế

Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã từ trần tại Bệnh viện trung ương Quân đội (108), Hà Nội, vào lúc 18g09 ngày thứ sáu 4.10.2013. Tính theo tuổi ta, ông thọ 103 tuổi : Võ Giáp (tên thật) sinh ngày 25.8.1911.

Trong hồ sơ tiểu sử soạn sẵn của các tòa soạn và cơ quan thông tấn quốc tế, hai hồ sơ Nelson Mandela và Võ Nguyên Giáp chắc chắn đã sẵn sàng từ lâu. Lãnh tụ Nam Phi, ở tuổi 95 (kém tướng Giáp 8 tuổi), đã nhiều lần thập tử nhất sinh, nhập viện hàng tháng. Đại tướng, từ hơn hai năm nay, đã liên tục an dưỡng ở bệnh viện 108.

Đại tướng nghỉ trưa sau khi thăm Củ Chi (1996)

Một giờ sau khi vị tổng tư lệnh của hai cuộc kháng chiến tạ thế, các báo mạng và blog "lề dân" trong nước đã đưa tin, tiếp theo là các hãng thông tấn quốc tế, và trang mạng các báo Mỹ, Pháp, Đức...

Suốt 24 giờ, báo chí "chính thống" ở Việt Nam hầu như hoàn toàn im lặng. Vietnam+, một chi nhánh của Thông tấn xã Việt Nam, dành cả một trang chuyên đề "VÕ NGUYÊN GIÁP Danh tướng huyền thoại" vào lúc 21g19, đăng nhiều bài và hình ảnh, nhưng tuyệt nhiên không đưa tin từ trần. Hai tờ báo "trung ương" duy nhất đã "phá rào" có lẽ là VietnamExpress (20g42) và Thanh Niên (20g45). Tuổi Trẻ, báo "địa phương", đi liền ngay sau đó (20g50).

Hơn một ngày sau (18g53 ngày 5.4), Nhân Dân, cơ quan trung ương của Đảng cộng sản Việt Nam, mới đưa tin bằng một "thông cáo đặc biệt", chính thức thông báo sẽ tổ chức quốc tang trong hai ngày 12 và 13 tháng 10.

Sớm hơn "báo Đảng" mấy giờ, Quân đội Nhân dân, cơ quan của Quân đội mà tướng Giáp đã thành lập cách đây 69 năm, đưa tin ông từ trần (14g24). Bản tin mở đầu bằng một câu đáng ghi vào lịch sử văn chương báo chí :

"QĐND Online - Dẫu không muốn, nhưng tin Đại tướng VÕ NGUYÊN GIÁP từ trần đã được toàn dân Việt Nam và cả thế giới biết đến."

Vô hình trung, tác giả bài viết thừa nhận "toàn dân Việt Nam và cả thế giới biết đến" tin Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã từ trần (20 giờ trước đó) -- không nhờ đọc "Nhân Dân" và "Quân đội Nhân dân", tất nhiên. Khó hiểu là ba chữ "dẫu không muốn". Ai không muốn ? Nếu "nhân dân" (và "cả thế giới") không muốn, là không muốn "người anh hùng của Điện Biên Phủ và Đại thắng mùa Xuân" từ giã cõi đời (đúng hơn, người ta tiếc thương, đau buồn, chứ mấy ai muốn cưỡng lại quy luật tử sinh của tạo hóa). Vậy "không muốn" đây là không muốn "toàn dân Việt Nam và cả thế giới" được thông tin. Và người "không muốn" đó là ai, nếu không phải là "tổng biên tập" của 700 tờ báo "lề Đảng", hay những người đứng tên dưới "Thông cáo đặc biệt" nói trên ?

Nghiêm chỉnh hơn, câu hỏi đặt ra là : tại sao có sự chậm trễ 24 giờ như vậy ? Giải thích duy nhất hợp lí là sự lấn cấn của Bộ chính trị ĐCSVN trước một tình huống mà lẽ ra họ phải dự liệu và quyết định ứng xử từ mấy năm nay rồi : quốc tang hay không quốc tang ? Ít nhất từ năm 2010, khi Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên và Thiếu tướng Nguyễn Trọng Vĩnh công khai đặt vấn đề : "Chuyện hậu sự Đại tướng Võ Nguyên Giáp : Phải đối xử với Đại tướng Tổng tư lệnh đúng với vai trò một khai quốc công thần" (đăng trên mạng Bauxite Việt Nam, được mạng của Nguyễn Xuân Diện đăng lại ngay buổi tối 4.10.13). Hai lão tướng yêu cầu tổ chức quốc tang vì biết rằng "có quy định Quốc tang chỉ tiến hành đối với 4 chức danh: Tổng bí thư BCH TW Đảng, Chủ tịch nước, Chủ tịch Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ" nghĩa là vô tình hay cố ý, gạt bỏ đại tướng Võ Nguyên Giáp vì ông không thuộc "diện tiêu chuẩn" đó.

Ba năm suy nghĩ và 24 giờ thảo luận, nếu không nói là dằng co giữa một bên là ý muốn không làm quốc tang (với tất cả những nguy cơ bùng nổ trong lòng dân và quân đội) và bên kia là "dẫu không muốn", cũng phải nghe theo lời hai lão tướng. Cuối cùng thì các vị trong Bộ chính trị đã chọn lựa giải pháp thứ nhì. Với hệ quả nhãn tiền là thời hạn 24 giờ đã phơi bày bản chất của nền báo chí chính thống, hàng ngày (thậm chí hàng giờ) phải thi hành chỉ thị của Ban tuyên giáo qua điện thoại và SMS. Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng hoàn toàn có lý khi ông dùng chữ "suy thoái tư tưởng", tuy ông nhầm địa chỉ. Gắn liền với hệ quả ấy, là sự thừa nhận vai trò của xã hội dân sự, với những trang mạng và blog độc lập mà nghị định 72 của thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng muốn trấn áp.

Trong hai mươi bốn giờ nặn ra bản "thông cáo đặc biệt", như đã nói trên, toàn thế giới đã nhận được thông tin qua các hãng thông tấn và phương tiện truyền thông đại chúng toàn cầu.

Các hãng thông tấn AP, AFP đã đưa tin nhanh chóng, với tiểu sử đầy đủ của "Anh hùng của sự nghiệp độc lập", "Napoléon Đỏ"... mà nhiều nhật báo, thiếu chuyên gia, đã đăng lại toàn văn.

Hai nhật báo lớn của Mỹ, New York Times và Washington Post, đã đưa những bài viết khá dài. Rất tiếc là tác giả bài báo Washington Post, Bart Barnes, chủ yếu đã lặp lại những thông tin và phân tích sai lầm của Cecil B. Currey trong cuốn Victory at Any Cost : The Genius of Vietnam's general Giap (Chiến thắng bằng mọi giá : Thiên tài của tướng Giáp - Việt Nam). Chỉ nhìn tựa đề cuốn sách dày 400 trang này cũng đủ biết tác giả không hề biết quyết định "thiên tài" (đổi cách đánh) của tướng Giáp ngày 25.1.1954 là thế nào. Nghiêm trọng hơn, Barnes (viết theo Currey) khẳng định tướng Giáp là "nhạc trưởng" của cuộc tổng tấn công Tết Mậu Thân 1968. Họ không biết rằng ngày tết năm ấy, "nhạc trưởng" đang "chữa bệnh" ở Bupapest (xem Huy Đức), Cụ Hồ phải tìm cách kéo ông về để sửa chữa những nốt nhạc chói tai của hai ông Lê Duẩn và Lê Đức Thọ. Joseph R. Gregory, nhà báo New York Times, cẩn trọng hơn, ông để Westmoreland và Bigeard chịu trách nhiệm khi họ khẳng định rằng Võ Nguyên Giáp "nướng quân không thương tiếc" (trong khi đương sự được tướng sĩ mến phục vì hết sức tiết kiệm sinh mạng bộ đội). Nhưng lại đưa ra những thông tin và phân tích to đùng về Mặt trận Quảng Trị năm 1972 : Gregory đổ hết những sai lầm của Lê Duẩn, Lê Đức Thọ, Văn Tiến Dũng lên đầu Võ Nguyên Giáp, rồi tiện tay cách chức tổng tư lệnh của ông ngay sau "mùa hè đỏ lửa".

Sự cẩu thả của hai nhà báo này chắc do tuổi trẻ : họ chưa từng theo dõi cuộc chiến và nghiên cứu sau đó, đọc một hai cuốn sách rồi vội vã làm tô mì ăn liền cho bạn đọc. Cho nên lí thú nhất không phải là hai bài báo (cũng rất thiện chí) của họ, mà là cả trăm cái "còm" của độc giả NYT và WP đăng ở dưới bài. Qua đó, nếu không hiểu gì về chiến tranh Việt Nam, thì cũng hiểu hơn não trạng của người Mỹ 40 năm sau khi Mỹ rút quân khỏi Việt Nam.

Ưu điểm bài báo của Jean-Claude Pomonti (báo Le Monde) là trải nghiệm của tác giả về chiến tranh và con người Việt Nam. Bài báo khá trung thực và toàn diện. Với một sai sót nghiêm trọng khi ông khẳng định xanh rờn rằng sau khi Lê Đức Thọ chết (tháng 10.1990), tướng Giáp muốn "nắm lại Đảng và thất bại". Cũng không nên trách Pomonti đã nghe lõm bõm vụ "Năm Châu - Sáu Sứ" (1991) mà không được đọc chương sách của Huy Đức mà Diễn Đàn vừa đăng lại toàn văn.

Kết luận phần điểm báo Âu Mỹ sơ sài này là một câu hỏi : bao giờ Bên Thắng Cuộc được dịch ra tiếng Anh và tiếng Pháp ?

Và trở lại chủ đề của bài báo này : để trả lại cho Võ Nguyên Giáp cái gì của Võ Nguyên Giáp, và lấy lại từ đại tướng những gì người ta đã gán oan cho ông. Tôi dùng chữ đại tướng. Vì đúng như nhận xét của nhà báo Lê Phú Khải (Bauxite Việt Nam), trong tiếng Việt hiện đại, khi người ta nói "đại tướng" trống không, là người ta không nghĩ tới mấy chục ông mang lon đại tướng nào khác, mà chỉ nghĩ tới một người. Duy nhất.

Kiến Văn